Określ, jakie tereny Rzeczypospolitej opanowali Szwedzi podczas wojny w latach 1655-16602. Wymień obszary, na których prowadzono dzialania partyzanckie przeciwko armii szwedzkiej. - wkroczenie Szwedów do Polski- Ujście, Kiejdany-oblężenie Krakowa- Stefan Czarniecki- ucieczka króla- wybuch powstania przeciwko Szwedom.
Liczba wyników dla zapytania 'kryzys rzeczypospolitej w xvii wieku': 10000+ Wojny w XVII wieku Sortowanie według grupwg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Kryzys Rzeczypospolitej w XVII wieku Znajdź słowowg Bprzech Klasa 6 Historia przywódcy walk w XVI/XVII wieku Połącz w parywg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku POJĘCIA- Rzeczpospolita w XVII wieku Odkryj kartywg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Przyczyny wojen ze Szwecją w XVII wieku O rety! Krety!wg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Przyczyny wojen z Rosją w XVII wieku O rety! Krety!wg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Przyczyny wojen z Turcją w XVII wieku O rety! Krety!wg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Straty terytorialne w skutek wojen w XVII wieku Znajdź paręwg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Władcy elekcyjni Koło fortunywg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Wojny z Rosją, Szwecją i Turcją Koło fortunywg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Piastowie na tronie polskim Sortowanie według grupwg Olap28 Klasa 6 Historia Polski walki w XVII wieku Bitwy z wojen Rzeczypospolitej w XVII wieku Podziel na kategoriewg Aleksandra180 Klasa 6 Historia wojny w XVII wieku Połącz w parywg Beatahero Klasa 4 Historia Wojny w XVII wieku Sortowanie według grupwg Magdawojtkowiak Klasa 4 Rzeczpospolita w XVII wieku. Teleturniejwg Akowalcze2017 Klasa 6 Historia Wojny Rzeczpospolitej w XVII wieku. Teleturniejwg Asiaszczerkowska Klasa 6 Historia Europa w XVII wieku. Odkryj kartywg Stepskit Liceum Technikum Historia wojny w XVII wieku Sortowanie według grupwg Beatahero Klasa 4 Historia Kryzys RP w XVIII wieku O rety! Krety!wg Olap28 Klasa 6 Historia Rzeczpospolita w XVII wieku Połącz w parywg Idranka23 Klasa 6 Historia Wojny w XVII wieku Połącz w parywg Mag647 wojny w XVII wieku Połącz w parywg Materialykb Europa w XVII wieku Krzyżówkawg Ppetrykow Liceum Historia Europa w XVII wieku Koło fortunywg Olivka78 Technikum Historia Rzeczypospolita w XVII wieku Krzyżówkawg Aleksandra180 Klasa 6 Historia Rzeczpospolita w XVII wieku Testwg Historiasp1 Klasa 6 Historia Wojny w XVII wieku Sortowanie według grupwg Mag647 Wojny w XVII wieku Teleturniejwg Monikamleczkopo Polska w XVII wieku Koło fortunywg Historiaam1 Technikum Kryzys Rzeczypospolitej Testwg Romualdtubis Klasa 6 Historia Kryzys Rzeczypospolitej Labiryntwg Suchymaniak123 Klasa 6 Historia Polska w XVII wieku Koło fortunywg Myszka2d Technikum Historia Wojny w XVII wieku Sortowanie według grupwg Makor3 Klasa 6 Historia Gospodarka Rzeczypospolitej w 16 Wieku Testwg Moscicki Klasa 6 Historia Kryzys Rzeczypospolitej Połącz w parywg U74190048 Klasa 6 Kryzys Rzeczypospolitej klasa 6 Testwg Sewrukhalina Klasa 6 Historia Kryzys Rzeczypospolitej Koło fortunywg Patrycjapluzins Klasa 6 Historia Rzeczpospolita w XVII wieku - POSTACIE Połącz w parywg Trawa4567 Klasa 8 Historia Rzeczpospolita w XVII wieku - POSTACIE Połącz w parywg Trawa4567 Klasa 6 Historia Kryzys Rzeczypospolitej O rety! Krety!wg Suchymaniak123 Klasa 6 Historia Wojny w XVII wieku - podsumowanie. Sortowanie według grupwg Iwawozniak Wojny RP w XVII wieku Rysunek z opisamiwg Milek325 Klasa 6 Historia WOJNY POLSKI W XVII WIEKU Losowe kartywg Piotrwp100 Historia gospodarka Rzeczypospolitej w XVI wieku Anagramwg Straznadodra Wojny Rzeczpospolotej w XVII wieku Podziel na kategoriewg Paweljaworek Klasa 6 Europa w XVII wieku - powtórzenie Odkryj kartywg Damiangrzegorz Ziemie utracone w XVII wieku Rysunek z opisamiwg Konkurs2 Klasa 6 Klasa 7 Muzyka FORMACJE WOJSKOWE W XVII WIEKU Sortowanie według grupwg Katarinamaslows Klasa 6 Historia Skutki wojen w XVII wieku Prawda czy fałszwg Atrzcinska1 Teleturniej-Kryzys Rzeczypospolitej w 2 połowie XVIIw. Teleturniejwg Gdekier09 Kryzys Rzeczypospolitej O rety! Krety!wg Belfry Klasa 6 Rzeczpospolita w dobie wojen XVII wieku Krzyżówkawg Pysianati Liceum Historia Kryzys państwa polskiego w XI wieku Sortowanie według grupwg 753 Wojny Polski w XVII wieku - mapa Rysunek z opisamiwg Annakruk983 Klasa 6 Historia Kryzys Rzeczypospolitej Testwg Wojtekmaj Wielcy hetmani Rzeczypospolitej w XVII w. Krzyżówkawg Akb8112 Liceum Historia Demokracja szlachecka Znajdź słowowg Jjuudzinska Klasa 6 Historia W Rzeczypospolitej szlacheckiej Kryzys rzeczypospolitej Porządkowaniewg Bartosz144 Klasa 6 Historia Demokracja szlachecka Sortowanie według grupwg Jjuudzinska Klasa 6 Historia W Rzeczypospolitej szlacheckiej Kryzys Rzeczypospolitej Koło fortunywg Malgosiagosia66
16/12/2004, 15:19. Rzeczpospoltą można porównać do 16 wiecznej Hiszpanii miała złoto ale nuie potrafiła go umiejętnie wykorzystać. Tak samo pRZEczpospolyta w 16 wieku miala dodtani bilans handlowy ( wiecej pieniędzy wpływało do kraju niż opuszczalo ) niestety kryzys na rynku rolniczym załamał konioknure na płody rolne w dodtku
rządów Zygmunta III Wazy – podwójna elekcja – Zygmunt III Waza na tronie polskim – król i hetman – relacje między Zygmuntem III Wazą a Janem Zamojskim – walka o szwedzki tron i wojna ze Szwecją – rokosz Zebrzydowskieg o – wojna w Inflantach i Prusach – wyjaśnia znaczenie terminu:husaria – zna daty: bitwy pod Kircholmem (1605 r.), bitwy pod Oliwą (1627 r.) – charakteryzuje postacie:Zygmunta III Wazy, Władysława IV Wazy – omawia przyczyny i skutki wojen polsko-szwedzkich w I poł. XVII w. – wyjaśnia znaczenie terminu: rokosz – zna daty: wojny polsko-szwedzkiej (1600–1611 r.), wojny polsko-szwedzkiej (1617– 1622 r.), wojny polsko-szwedzkiej (1625–1629 r.),bitwy pod Trzcianą (1629 r.), rozejmu w Starym Targu (1629 r.), rozejmu w Sztumskiej Wsi (1635 r.) – charakteryzuje postacie:JanaZamojs kiego, Jana Karola Chodkiewicza – wskazuje na mapie ziemie utracone przez Rzeczpospolitą na rzecz Szwecji – omawia przebieg wojen polsko-szwedzkich w I poł. XVII w. – omawia rolę husarii w prowadzeniu działań wojennych. – wyjaśnia znaczenie terminów: popularyści, sejminkwizycyjny, regaliści, rozejmwStarymTarg u (Altmarku), rozejmwSztumskiej Wsi – zna daty: elekcji Zygmunta III Wazy (1587 r.), sejmu inkwizycyjnego (1592 r.), bitwy pod Białym Kamieniem (1604 r.), rokoszu Zebrzydowskiego (1606–1608 r.) – charakteryzuje postacie: Maksymiliana Habsburga, Mikołaja Zebrzydowskiego, Gustawa II Adolfa – omawia okoliczności elekcji Zygmunta III Wazy na tron Rzeczypospolitej – opisuje relacje między Zygmuntem III Wazą a Janem Zamojskim – charakteryzuje – zna daty: bitwy pod Byczyną (1588 r.), przejęcia tronu Szwecji przez Zygmunta III Wazę (1592 r.), inkorporacji szwedzkiej Estonii do Rzeczypospolitej (1600 r.), bitwy pod Guzowem (1607 r.), bitwy pod Gniewem (1626),bitwy pod Tczewem iHamersztynem(162 7 r.) – charakteryzuje postacie: Ernesta Habsburga, Karola IXSudermańskiego, ArendtaDickmanna – przedstawia rywalizację Zygmunta III Wazy z Maksymilianem Habsburgiem – przedstawia etapy walki Zygmunta III Wazy o tron Szwecji i jej skutki. – zna daty: bitwy pod Linköping (1598 r.), detronizacji Zygmunta III Wazy przez szwedzki Riksdag (1599 r.) – ocenia relacje między Zygmuntem III Wazą a Janem Zamojskim – ocenia skutki rokoszu Zebrzydowskiego dla pozycji władcy i stabilizacji państwowości polskiej. przyczyny, przebieg i skutki rokoszu Zebrzydowskiego – przedstawia plany Zygmunta III dotyczące wzmocnienia władzy królewskiej. 2. Walka o koronę carów – kryzys państwa rosyjskiego w II połowie XVI i na początku XVII w. – dymitriady i ich skutki – początek wojny z Moskwą i walki o koronę carów – wojna smoleńska – wyjaśnia znaczenie terminu: dymitriady – zna datę bitwy pod Kłuszynem (1610 r.) – charakteryzuje postać Władysława IV Wazy – omawia przyczyny i skutki wojen z Moskwą. – wyjaśnia znaczenie terminów: rozejmwDywilinie, pokójwPolanowie – zna daty: I dymitriady (1604– 1605 r.), wyprawy Dymitra II Samozwańca (1607– 1610 r.), wojny polsko– rosyjskiej (1609–1618 r.), wybrania Michała Romanowa na cara Rosji (1613 r.), rozejmu w Dywilinie (1618 r.), wojny smoleńskiej (1632– 1634 r.), pokoju w Polanowie (1634 r.) – charakteryzuje postacie: Stanisława Żółkiewskiego, Michała Romanowa, Jana Karola Chodkiewicza – wskazuje na mapie – wyjaśnia znaczenie terminów: WielkaSmuta,lisowcz ycy – zna daty: Wielkiej Smuty (1598–1613 r.), powstania Wasyla Szujskiego (1606 r.), zdobycia Moskwy przez Polaków (1610 r.), rządów polskich na Kremlu (1610–1612 r.), oblężenia Smoleńska (1633– 1634 r.) – charakteryzuje postacie: Dymitra I Samozwańca, Dymitra II Samozwańca,Borysa Godunowa, Wasyla Szujskiego, Aleksandra Józefa Lisowskiego – omawia przyczyny, przejawy i skutki – zna datęantypolskiego powstania Minina i Pożarskiego (1611 r.) – charakteryzuje postacie: Fiodora, Jerzego Mniszcha, Kuźmy Minina, Dymitra Pożarskiego – wyjaśnia, dlaczego polscy magnaci zdecydowali się poprzeć roszczenia kolejnych Dymitrów Samozwańców do tronu moskiewskiego – wyjaśnia, jaką rolę w zmaganiach z Rosją odegrali lisowczycy. – zna datęrosyjsko-szwedzkiego traktatu w Stołbowie (1617 r.) – charakteryzuje postać MichałaSzeina – ocenia polityczne skutki wojen z Moskwą. ziemie, jakie zdobyła Rzeczpospolita w wyniku rozejmu w Dywilinie i pokoju w Polanowie – omawia przebieg wojen Rzeczypospolitej z Moskwą. kryzysu wewnętrznego w państwie moskiewskim – charakteryzuje rządy Dymitra I Samozwańca i ich skutki – charakteryzuje polskie rządy na Kremlu i reakcję Rosjan – wyjaśnia, dlaczego Władysław Waza nie objął władzy w Rosji. 3. Kozaczyzna i konflikty z Turcją – Turcja i księstwa naddunajskie – najazdy tatarskie na Rzeczpospolitą ich skutki – polskie wyprawy na Mołdawię – narodziny Kozaczyzny – rejestr i pierwsze powstania kozackie – wojna z Turcją: klęska pod Cecorą i oblężenie – zna daty: bitwy pod Cecorą (1620 r.), bitwy pod Chocimiem (1621 r.) – omawia przyczyny i skutki wojny z Turcją (1620–1621 r.). – wyjaśnia znaczenie terminów: kozaczyzna, DzikiePola (Zaporoże, Niż), ataman, pokójwChocimiu – zna daty: pokoju w Chocimiu (1621 r.) – charakteryzuje postacie:Jana Zamojskiego, Stanisława Żółkiewskiego, Jana Karola Chodkiewicza – wskazuje na mapieobszary zamieszkiwaneprzez Kozaków, terytoriasporne – wyjaśnia znaczenie terminów: pokójhetmański, Sicz, tabor, rejestr, czambuł – zna daty: wyprawy Jana Zamojskiego na Mołdawię (1595 r.) – charakteryzuje postacie: Piotra Konaszewicza-Sahajdacznego, Stanisława Koniecpolskiego – omawia przyczyny, przebieg i skutki interwencji polskich magnatów w Mołdawii – omawia wpływ – wyjaśnia znaczenie terminów: kondominium, traktatwBuszy, – zna daty: układu w Chocimiu (1612 r.), traktatu w Buszy (1617 r.), powstania Kosińskiego (1591– 1593 r.), powstania Nalewajki (1595– 1596 r.) – charakteryzuje postacie: Jeremiego Mohyły, Szymona Mohyły, Krzysztofa Kosińskiego, Semena Nalewajki, MehmedaAbazy – omawia relacje – zna daty: bitwy pod Bukowem (1600), bitew pod Sasowym Rogiem (1612 r., 1633 r.) – charakteryzuje postacie: Michała Walecznego, Samuela Koreckiego, Michała Wiśniowieckiego – ocenia politykę Rzeczypospolitej wobec Kozaków. Chocimia – plany kolejnej wojny z Turcją i ich konsekwencje Rzeczypospolitej i Turcji w XVII w. – charakteryzuje organizację wewnętrzną Kozaczyzny – wyjaśnia, jakie skutki dla Rzeczypospolitej miały najazdy tatarskie – omawia przyczyny i skutki powstań kozackich w końcu XVI w. – omawia przebieg wojny z Turcją (1620–1621 r.) – omawia stosunki polsko-tureckie w latach 30. i 40. XVII w. problemu tatarskiego na politykę zagraniczną i wewnętrzną Rzeczypospolitejw I poł. XVII w. – omawia geopolityczne położenie Ukrainy i jego wpływ na życie codzienne jej mieszkańców – wyjaśnia, jaką funkcję pełnił rejestr kozacki – charakteryzuje okres sukcesów kozackich w pocz. XVII w. i jego znaczenie dla Rzeczypospolitej. między Rzecząpospolitą a Mołdawią w końcu XVI w. 4. Powstanie Chmielnickiego – problem kozacki w I poł. XVII w. – wojsko zaporoskie i jego militarne znaczenie – przyczyny powstania Chmielnickiego – wybuch powstania na Ukrainie – wyjaśnia znaczenie terminu: wojskozaporoskie – zna daty: powstania Chmielnickiego (1648–1655 r.) – charakteryzuje postacie:Bohdana Chmielnickiego, Jana Kazimierza Wazę – charakteryzuje przyczyny powstania – wyjaśnia znaczenie terminów: układwPerejasławiu, uniawHadziaczu, księstworuskie, rozejmwAndruszowi e – zna daty: bitwy nad Żółtymi Wodami, pod Korsuniem i Piławcami (1648 r.), obrony Zbaraża – wyjaśnia znaczenie terminów: ukraińscykrólewięta, ugodazborowska, ugodawBiałejCerkwi – zna daty: ugody zborowskiej (1649 r.), ugody w Białej Cerkwi (1651 r.), bitwy pod Batohem (1652 r.), bitwy pod Żwańcem (1653 r.), bitwy pod – zna daty: powstania Pawluka (1637 r.), powstania Kostki-Napierskiego (1651 r.) – charakteryzuje postacie:Pawła Pawluka, Mikołaja Potockiego, Stefana Potockiego, Jerzego Ossolińskiego, Adama Kisiela, AleksandraKostki-– zna daty: powstania Sulimy (1635 r.), powstaniaOstrianicy i Huni (1638 r.), bitwy pod Szepielewiczami (1654 r.) – charakteryzuje postacie:Iwana Sulimy, JurijaChmielnickiego – omawia powstania – walki w latach 1649–1653 – Moskwa i Kozacy Chmielnickiego. (1649 r.), bitwy pod Beresteczkiem (1651 r.), układu w Perejasławiu (1654 r.), unii w Hadziaczu (1658 r.), rozejmu w Andruszowie (1667 r.) – charakteryzuje postacie:Jeremiego Wiśniowieckiego, IwanaWyhowskiego – wskazuje na mapie obszary objęte powstaniem Chmielnickiego, ziemie przyłączone doRosji po rozejmie w Andruszowie – omawia okoliczności wybuchu powstania Chmielnickiego – omawia przebieg działań militarnych przeciwko Kozakom po elekcji Jana Kazimierza Wazy – przedstawia postanowienia unii w Hadziaczu. Ochmatowem (1655 r.), bitew pod Połonką i Cudnowem (1660 r.) – charakteryzuje postacie:Tuhaj-beja, Janusza Radziwiłła – wyjaśnia wpływ problemu rejestru na stosunki polsko-kozackie – wyjaśnia, dlaczego Kozacy sprzymierzyli się z Rosją – omawia przebieg i skutki wojny z Rosją o Ukrainę. Napierskiego,Marcin a Kalinowskiego – przedstawia organizację i znaczenie militarne wojska zaporoskiego – opisujeproces budzenia się świadomości etnicznej Kozaków zaporoskich w XVI i XVII w. kozackie z I poł. XVII w. – przedstawia i ocenia postawy Polaków wobec powstania Chmielnickiego – ocenia konsekwencje przymierza kozacko-rosyjskiego – ocenia znaczenie unii w Hadziaczudlastosunk ów polsko-kozackich. 5. Potop szwedzki – przyczyny najazdu szwedzkiego – początek – wyjaśnia znaczenie terminu: potopszwedzki – zna daty: potopu – wyjaśnia znaczenie terminów: wojnapodjazdowa, traktatwRadnot, – wyjaśnia znaczenie terminów: dominium MarisBaltici,regimen – wyjaśnia znaczenie terminu: traktatwileński – zna daty: układu – przedstawia i ocenia postawy magnatów w obliczu zagrożenia potopu szwedzkiego – wojna o wyzwolenie Rzeczypospolitej – zmiana sytuacji międzynarodow ej Rzeczypospolitej – traktat rozbiorowy w Radnot i jego konsekwencje – koniec wojny i pokój w Oliwie – zmiany w polskiej armii – prześladowania protestantów szwedzkiego (1655– 1660 r.), pokoju w Oliwie (1660 r.) – charakteryzuje postaćJana Kazimierza Wazy – omawia przyczyny najazdu szwedzkiego – przedstawia postanowienia pokoju oliwskiego. układywelawsko-bydgoskie, pokójoliwski – zna daty: obrony Jasnej Góry (1655 r.), klęski pod Gołębiem (1656 r.), bitwy pod Warką (1656 r.), traktatu w Radnot (1656 r.), układów welawsko-bydgoskich (1657 r.) – charakteryzuje postacie:Karola X Gustawa, Stefana Czarnieckiego, Augustyna Kordeckiego – charakteryzuje działania wojenne w czasie potopu szwedzkiego – wyjaśnia, dlaczego obrona Jasnej Góry stała się punktem zwrotnym w przebiegu działań wojennych ze Szwecją – przedstawia postawy Polaków i króla Jana Kazimierza w czasie potopu szwedzkiego. tarz, ślubylwowskie – zna daty: kapitulacji pod Ujściem i w Kiejdanach (1655 r.), konfederacji w Tyszowcach i Łańcucie (1655 r.), ślubów lwowskich Jana Kazimierza (1656 r.), bitwy pod Prostkami (1656 r.), wygnania arian z Polski (1658 r.) – charakteryzuje postacie:Hieronima Radziejowskiego, Janusza Radziwiłła, Wincentego Gosiewskiego – wskazuje na mapie główne kierunki działań wojsk szwedzkich w 1655 r. – przedstawia przykłady sukcesów oręża polskiego w walce ze Szwedami – opisuje, jakie znaczenie dla państwa polskiego miały traktaty welawsko-bydgoskie – wyjaśnia, dlaczego szwedzko-brandenburskiego (1656 r.), rozejmu w Niemieży (1656 r.) – charakteryzuje postacie:Krzysztofa Opalińskiego, Andrzeja Karola Grudzińskiego, Fryderyka Wilhelma, Jerzego II Rakoczego – przedstawia zmiany w polskie armii XVII w. – charakteryzuje sytuację międzynarodową Rzeczypospolitej przed potopem szwedzkim i w jego czasie. państwowości polskiej – ocenia postawy Polaków i króla Jana Kazimierza w czasie potopu szwedzkiego. doszło do prześladowania protestantów i jakie były tego skutki. 6. Wojna domowa i król „Piast” – Rzeczpospolita po potopie szwedzkim – plany reform Jana Kazimierza i problem następstwa tronu – rokosz Lubomirskiego – elekcja Michała Korybuta Wiśniowieckiego – konflikt króla z malkontentami – początek konfliktu z Turcją – wyjaśnia znaczenie terminu: liberum veto,pokójwBuczacz u – zna daty: pierwszego liberum veto (1652 r.), traktatu w Buczaczu (1672 r.) – charakteryzuje postacie:Jana Kazimierza, Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Jana Sobieskiego – omawia przyczyny i skutki wojny z Turcją. – zna daty: abdykacji Jana Kazimierza (1668 r.), elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1669 r.), wojny z Turcją (1672 r.) – charakteryzuje postaćWładysława Sicińskiego – wskazuje na mapie zmiany terytorialne po traktacie w Buczaczu – przedstawia sytuację Rzeczypospolitej po potopie szwedzkim – omawia okoliczności objęcia tronu Rzeczypospolitej przez Michała Korybuta Wiśniowieckiego. – wyjaśnia znaczenie terminów: ZwiązekŚwięcony, ZwiązekPobożny, malkontenci – zna daty: rokoszu Lubomirskiego (1665–1666 r.), zawarcia Związku Święconego (1661 r.) i Pobożnego (1662 r.), bitwy pod Mątwami (1666 r.), zdobycia Kamieńca Podolskiego przez Turków (1672 r.) – charakteryzuje postaćJerzego Sebastiana Lubomirskiego – charakteryzuje program reform proponowany przez Jana Kazimierza i reakcję szlachty polskiej – przedstawia przyczyny, przebieg i skutki sporu króla z Jerzym Sebastianem Lubomirskim. – zna daty: bitew pod Bracławiem i Kalnikiem (1671 r.), konfederacji pod Szczebrzeszynem (1673 r.) – charakteryzuje postacie:Filipa Wilhelma, Karola Lotaryńskiego – omawia wpływ konfliktu króla Jana Kazimierza z opozycją magnacką na funkcjonowanie państwa – przedstawia konflikt króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego ze stronnictwem profrancuskim – omawia zmiany w polskiej polityce zagranicznej i ich wpływ na funkcjonowanie Rzeczypospolitej. – zna datę buntu Piotra Doroszenki (1671 r.) – charakteryzuje postaćPiotra Doroszenki – ocenia realną możliwość realizacji reform Jana Kazimierza. 7. Rządy Jana III Sobieskiego – elekcja Jana III Sobieskiego – wojna z Turcją; pokój w Żurawnie – polityka zagraniczna Jana III Sobieskiego – zmiany sojuszów i ich konsekwencje – bitwa pod Wiedniem i jej znaczenie – zakończenie walk z Turcją – ostatnie lata panowania Jana III Sobieskiego – wyjaśnia znaczenie terminu:odsieczwied eńska – zna datę bitwy pod Wiedniem (1683 r.) – charakteryzuje postać Jana III Sobieskiego – przedstawia przyczyny i skutki odsieczy wiedeńskiej. – wyjaśnia znaczenie terminów: ŚwiętaLiga, pokójGrzymułtowski ego,pokójwKarłowic ach – zna daty: bitwy pod Chocimiem (1673 r.), elekcji Jana III Sobieskiego (1674 r.), wojny z Turcją (1674–1676 r.), bitwy pod Parkanami (1683 r.), utworzenia Świętej Ligi (1684 r.), pokoju Grzymułtowskiego (1686 r.), pokoju w Karłowicach (1699 r.) – charakteryzuje postacie: Leopolda I Habsburga, Kara Mustafy, Marii Kazimiery – wskazuje na mapie obszary,które utraciła Turcja na rzecz Rzeczypospolitej w wyniku podpisaniapokoju w Karłowicach – omawia przyczyny, przebieg i skutki – wyjaśnia znaczenie terminu: wielkiwezyr – zna daty: bitwy pod Żurawnem (1676 r.), rozejmu w Żurawnie (1676 r.) – charakteryzuje postać Karola Lotaryńskiego – wskazuje na mapie obszary,które utraciła Turcja na rzeczcesarstwai Wenecji w wyniku podpisaniapokoju w Karłowicach – opisuje okoliczności objęcia tronu przez Jana III Sobieskiego – omawia reformy wojskowe Jana III Sobieskiego – charakteryzuje skutki przejścia Sobieskiego do obozu prohabsburskiego – omawia działalność Świętej Ligi i jej skutki dla Rzeczypospolitej. – zna daty: oblężenia Trembowli (1676 r.), traktatu w Jaworowie (1675 r.), sojuszu polsko-habsburskiego (1683 r.) – charakteryzuje postacie: Filipa Wilhelma, Ludwika Burbona (Wielkiego Kondeusza), Dymitra Wiśniowieckiego, Stanisława Jabłonowskiego – omawia wpływ sytuacji międzynarodowej na politykę zagraniczną Jana III Sobieskiego – charakteryzuje politykę Sobieskiego wobec Brandenburgii, Rosji i Turcji – przedstawia ostatnie lata panowania Jana III Sobieskiego. – zna datę antyhabsburskiego powstania na Węgrzech (1682 r.) – charakteryzuje postać Imre Thököly’ego – ocenia skutki zaangażowania Rzeczypospolitej w działalność Świętej Ligi. wojny z Turcją (1674–1676 r.) – wyjaśnia, jakie znaczenie dla Europy miało zwycięstwo pod Wiedniem. 8. Kryzys Rzeczypospolitej – zniszczenia wojenne – społeczne skutki wojen – wzrost roli magnaterii – przemiany ustrojowe i polska skarbowość – sytuacja wyznaniowa w XVII w. – wyjaśnia znaczenie terminu: oligarchiamagnacka – charakteryzuje przejawy wpływu magnaterii na życie polityczne i gospodarcze Rzeczypospolitej w XVII w. – wyjaśnia znaczenie terminów: latyfundiamagnackie , klientelamagnacka – omawia zniszczenia wojenne i grabieże po wielkich wojnach XVII w. – charakteryzuje społeczne skutki wojen – wyjaśnia, jakie były przyczyny wzrostu znaczenia magnaterii w drugiej połowie XVII w. – omawia proces oligarchizacji życia gospodarczego i politycznego Rzeczypospolitej. – wyjaśnia znaczenie terminów: przymus propinacyjny, rządy sejmikowe, podatek podymny, podatek pogłówny, kwarta, łanowe, hiberna, apostazja – przedstawia skutki wielkich wojen dla gospodarki miejskiej w Rzeczypospolitej – omawia położenie gospodarcze szlachty w XVII w. i jej działania na rzecz zwiększenia swoich dochodów – wyjaśnia, na czym polegały rządy sejmikowe – charakteryzuje położenie protestantów w Rzeczypospolitej w XVII w. – wyjaśnia znaczenie terminu: egzulanci – omawia wpływ kryzysu europejskiego w XVII w. na sytuację gospodarczą Rzeczypospolitej – wyjaśnia wpływ egzulantów na politykę państwa – omawia politykę skarbową w Rzeczypospolitej XVII w. – wyjaśnia, na czym polegał konflikt między unitami i dyzunitami – opisuje relacje między wyznaniami na ziemiach Rzeczypospolitej. – ocenia wpływ wojen XVII w. na przemiany ustrojowe, gospodarcze, społeczne i wyznaniowew Rzeczypospolitej. 9. Barok i sarmatyzm – początki baroku w Polsce – architektura – wyjaśnia znaczenie terminów: sarmatyzm, złota – wyjaśnia znaczenie terminów: ksenofobia, – wyjaśnia znaczenie terminów: przedstawienia – charakteryzuje postacie:Macieja Kazimierza – charakteryzuje postacie:Giovannieg o Trevano, barokowa w Polsce – rzeźba i malarstwo – kultura barokowa na dworach magnackich – literatura barokowa – nauka i oświata w XVII-wiecznej Rzeczypospolitej – sarmatyzm i jego cechy charakterystyczn e wolność szlachecka, przedmurze chrześcijaństwa – zna czas trwania baroku w Rzeczypospolitej (k. XVI – poł. XVIII w.) – opisuje cechy charakterystyczne sarmatyzmu. orientalizacja – charakteryzuje postacie:Jana Andrzeja Morsztyna, Jana Heweliusza, Jana Chryzostoma Paska – wyjaśnia, jakie funkcje ideowe pełniła sztuka baroku – omawia cechy charakterystyczne barokowej architektury sakralnej w Polsce – przedstawia rozwój budownictwa świeckiego epoki baroku na przykładzie rezydencji królewskich i magnackich – wyjaśnia, na czym polegała orientalizacja kultury i obyczajów polskich w XVII w. funeralne, silva rerum, makaronizmy, szlachcic-sybaryta – charakteryzuje postacie: Mikołaja Zebrzydowskiego, TomaszaDolabelli, Stanisława Herakliusza Lubomirskiego – przedstawia wpływ potrydenckiej reformy kościoła na kulturę i naukę baroku w Rzeczypospolitej – omawia osiągnięcia literatury polskiego baroku – opisuje cechy charakterystyczne rzeźby i malarstwa polskiego baroku – przedstawia genezę ideologii sarmackiej – omawia wpływ ideologii sarmatyzmu na styl życia i obyczajowość szlachty polskiej. Sarbiewskiego, Daniela Naborowskiego, SamuelaTwardowski ego, Wacława Potockiego,Jana Brożka – przedstawia wpływ wielkich wojen XVII w. na rozwój kultury i sztuki epoki baroku – przedstawia rozwój nauki w dobie baroku – przedstawia przyczyny i przejawy spadku poziomu nauczania w polskich szkołach XVII w. MatteoCastellego,Pe eteraDanckersa de Rija, Daniela Schultza, Anny Stanisławskiej, Wespazjana Kochowskiego, Zbigniewa Morsztyna, Jana Szczęsnego Herburta, Kaspra Niesieckiego – charakteryzuje i ocenia wkład polskiego baroku do kultury Europy XVII i początków XVIII w. OŚWIECENIE W EUROPIE I W POLSCE 1. Gospodarka i społeczeństwo w – eksplozja demograficzna – wyjaśnia znaczenie terminów: eksplozja – wyjaśnia znaczenie terminów: – wyjaśnia znaczenie terminów: – charakteryzuje postacie: Edwarda – ocenia gospodarcze i XVIII wieku w Europie – rewolucja agrarna – rewolucja przemysłowa w Anglii – skutki społeczne i gospodarcze rewolucji przemysłowej – nowe koncepcje ekonomiczne demograficzna, rewolucja przemysłowa – omawia społeczne i gospodarcze skutki rewolucji przemysłowej. płodozmianintensyw ny, rewolucjaagrarna, maszynaparowa, klasarobotnicza, liberalizmgospodarc zy,wolnyrynek, wolnakonkurencja, gospodarkawolnory nkowa – zna datę skonstruowania maszyny parowej (1769 r.) – charakteryzuje postacie: Jamesa Watta, Adama Smitha – wskazuje na mapie najbardziej rozwinięte gospodarczo państwa XVIII-wiecznej Europy – omawia przyczyny eksplozji demograficznej w Europie i jej koloniach w XVIII w. – wyjaśnia, jakie znaczenie dla rozwoju przemysłu miało wynalezienie maszyny parowej – charakteryzuje fizjokratyzm, leseferyzm – charakteryzuje postaćFrançois Quesnaya – omawia cechy charakterystyczne eksplozji demograficznej w Europie i jej koloniach w XVIII w. – omawia cechy charakterystyczne rewolucji agrarnej i jej skutki – przedstawia uwarunkowania rewolucji przemysłowej – omawia wpływ wynalazków na zmiany w przemyśle włókienniczym – opisuje przemiany w hutnictwie i metalurgii – omawia nowe idee ekonomiczne stworzone w XVIII w. Jennera, Johna Kaya, Jamesa Hargreavesa, Richarda Arkwrighta – wyjaśnia, jakie znaczenie dla rozwoju medycyny miało odkrycie dokonane przez Edwarda Jennera – wymienia najważniejsze wynalazki związane z rewolucją przemysłową. społeczne skutki rewolucji przemysłowej. klasę robotniczą w XVIII w. 2. Oświecenie – wiek XVIII – stulecie rozumu – filozofia i myśl społeczno-polityczna oświecenia – Wielka encyklopedia francuska i jej znaczenie – rozwój nauki – rozwój edukacji i ośrodków naukowych – literatura oświeceniowa – rokoko i klasycyzm – wyjaśnia znaczenie terminów: oświecenie, trójpodziałwładzy,u mowaspołeczna – zna czas trwania oświecenia (XVIII w.) – charakteryzuje postacie: Karola Monteskiusza, Jeana-Jacques’a Rousseau – omawia teorie trójpodziału władzy i umowy społecznej. – wyjaśnia znaczenie terminów: prawanaturalne, encyklopedyści, krytycyzm, sentymentalizm, klasycyzm – charakteryzuje postacie:Johna Locke’a, Woltera, Denisa Diderota, Immanuela Kanta, Isaaca Newtona, Wolfganga Amadeusza Mozarta – wskazuje na mapie państwa, w których najwcześniej zaczęły upowszechniać się idee oświecenia – przedstawia genezę oświecenia – omawia myśl społeczno-polityczną oświecenia – wyjaśnia, jaką rolę w okresie oświecenia odegrała Wielka encyklopedia francuska – omawia oświeceniowe reformy systemu – wyjaśnia znaczenie terminów: koncepcjawolności, deizm, ateizm, teoriapoznania, szkołyspecjalistyczne , akademienaukowe, salonykulturalne, lożemasońskie, rokoko, teatrnarodowy – zna datę rozwiązania zakonu jezuitów (1773 r.) – charakteryzuje postacie: Benjamina Franklina, braci Montgolfier – wyjaśnia wpływ idei oświecenia na wierzenia religijne i dogmaty kościelne – charakteryzuje wiodące kierunki filozoficzne oświecenia – na wybranych przykładach omawia wpływ oświeceniowej nauki na rozwój przemysłu i życie codzienne – wyjaśnia, jakie – charakteryzuje postacie:Antoine’a Lavoisiera, Karola Linneusza, Alessandra Volty, Jamesa Cooka, Daniela Defoe, Jonathana Swifta, Jacques'a Louisa Davida, Josepha Haydna – omawia osiągnięcia w dziedzinie nauk ścisłych, przyrodniczych i geograficznych. – charakteryzuje postać Laurence’aSterne’a – ocenia wpływ filozofii i myśli społeczno-politycznej oświecenia na współczesne systemy polityczne. edukacji – omawia główne kierunki w rozwoju literatury oświeceniowej – przedstawia cechy charakterystyczne architektury i sztuki klasycyzmu. funkcje pełniły w XVIII w. salony kulturalne – wyjaśnia, jaką rolę odgrywały w XVIII w. loże masońskie – przedstawia sposoby propagowania wiedzy i nowych idei w czasach oświecenia. 3. Budowa imperium rosyjskiego – Rosja a Europa w XVII w. – początki rządów Piotra I – reformy Piotra I – wielka wojna północna i jej następstwa – walka o władzę w Rosji po śmierci Piotra I – rządy Katarzyny II – powstanie rosyjskiego mocarstwa – wyjaśnia znaczenie terminu:absolutyzm – charakteryzuje postacie: Piotra I Wielkiego, Katarzyny II Wielkiej – charakteryzuje zmiany w ustroju państwa i systemie administracyjnym przeprowadzone przez Piotra I. – wyjaśnia znaczenie terminów: SenatRządzący,gube rnia, wielkawojnapółnocn a, pokójwNystad, wojnasiedmioletnia – zna daty: wielkiej wojny północnej (1700–1721 r.), pokoju w Nystad (1721 r.), wojny siedmioletniej (1756–1763 r.) – wskazuje na mapie obszary w Europiezajęte przez Piotra I i Katarzynę II – przedstawia reformy obyczajowe Piotra I – omawia przyczyny, przebieg i skutki – wyjaśnia znaczenie terminów: wielkieposelstwo,tab elarang, przymusszkolny, imperatorWszechros ji, RadaCesarska – wyjaśnia przyczyny wysłania wielkiego poselstwa (1697 r.), ustanowienia Senatu Rządzącego (1711 r.), bitwy pod Narwą (1700 r.), bitwy pod Połtawą (1709 r.), przyjęcia przez Piotra I tytułu imperatora Wszechrosji (1721 r.) – charakteryzuje postacie: Karola XII, Elżbiety I, Fryderyka II – wyjaśnia uwarunkowania zmiany wizerunku Rosji w XVII w. – przedstawia reformy w wojsku rosyjskim – charakteryzuje politykę wyznaniową Piotra I – przedstawia rywalizację o władzę w Rosji po śmierci Piotra I – wyjaśnia, na czym polegała europeizacja Rosji. – porównuje i ocenia politykęwewnętrzną i zagraniczną Piotra I oraz Katarzyny II. wielkiej wojny północnej – omawia politykę wewnętrzną Katarzyny II – przedstawia kierunki ekspansji zewnętrznej Rosji za panowania Katarzyny II. – wyjaśnia wpływ wielkiego poselstwa na przemiany w państwie rosyjskim – omawia przemiany, jakie z inicjatywy Piotra I zaszły w stanie szlacheckim. 4. Absolutyzm oświecony w Prusach i w Austrii – absolutyzm oświecony – budowa potęgi Prus – absolutyzm oświecony Fryderyka II – Austria w czasie wielkich wojen – wojna siedmioletnia – reformy Marii Teresy i Józefa II w Austrii – wyjaśnia znaczenie terminu: absolutyzmoświecon y – charakteryzuje postacie: Fryderyka Wilhelma I, Józefa II – omawia założenia idei absolutyzmu oświeceniowego. – wyjaśnia znaczenie terminów: laicyzacja, wojnyśląskie, wojnasiedmioletnia (IIIwojnaśląska), państwopolicyjne, józefinizm – zna daty: koronacji Fryderyka I (1701 r.), wojen śląskich (1740–1742 r.; 1744–1745 r.), wojny siedmioletniej (1756–1763 r.) – charakteryzuje postacie: Fryderyka I, Marii Teresy – wyjaśnia, jakie 1744–1745 r.), wojny siedmioletniej (1756–1763 r.) – charakteryzuje postacie: Fryderyka I, Marii Teresy – wyjaśnia, jakie
Szwedzi w Polsce. Obraz Henryka Pilattiego (domena publiczna). Najbardziej bolesne były jednak straty ludnościowe. Tylko w okresie wojen toczonych między 1648 a 1660 rokiem ludność Rzeczypospolitej zmniejszyła się ogółem o jedną czwartą (czyli proporcjonalnie o wiele więcej niż wynosiły straty Polski podczas II wojny światowej).
XVII wiek - kolonizacja, wyniszczające wojny, rozwój nauki i kultury XVII wiek - kolonizacja, wyniszczające wojny, rozwój nauki i kultury Wiek XVIII (zakres czasowy od 1600 do 1699 roku) stanowi epokę wojen o podłożu religijnym, które wyniszczyły Europę. Wojna trzydziestoletnia w Niemczech, następnie wojna francusko-hiszpańska i wojna północna wyniszczyły Niemcy i Polskę. Na czoło w Europie wysuwają się władcy Francji i Szwecji. Jednocześnie było to okres baroku i ogromnego rozkwitu sztuki, kiedy to tworzą najwybitniejsi malarze i powstają największe zabytki sztuki i architektury. Poznaj głównie wydarzenia i daty tego okresu i ciekawostki historyczne. XVII wiek- zakres czasowy i charakterystyka epoki Najważniejsze procesy historyczne w XVII wieku - epoka kolonializmu Wiek XVII obejmuje zakres czasowy od 1600 do 1699 roku. W tym czasie Hiszpania i Portugalia, które opanowały Amerykę Południową, przestają się liczyć jako potęgi kolonialne. Do walki o kolonie przystępują Francja, Niderlandy i Anglia, które działają nie na zasadzie podbojów, lecz zdobyczy ekonomicznych, przez kompanie handlowe i zakładanie ośrodków na wybrzeżach. Holendrzy działają u wybrzeży Afryki i na Oceanie Indyjskim. Zaczyna się masowy handel niewolnikami, schwytanymi w Afryce, który umożliwi stworzenie w Ameryce wielkich plantacji. Dochodzi do kilku wojen morskich, w wyniku których Holendrzy ustępują miejsca Anglikom. Anglicy kolonizują Amerykę Północną, zaś Francuzi Kanadę i Luizjanę. Oba państwa rozpoczynają ekspansję w Indiach. W tym czasie Imperium Rosyjskie prowadzi ekspansję na wschód. Drogą ekspedycji badawczych, zakładania kolonii oraz walk zbrojnych, imperium rozszerzyło się na Syberię i do rzeki Amur i Morza Ochockiego. XVII wiek - społeczeństwo i gospodarka Na początku XVII wieku następuje ochłodzenie klimatu, które powoduje dużą śmiertelność i spadek popytu. Dochodzi do kryzysu i krachu na giełdzie w Amsterdamie. Nadmiar pieniądze jest inwestowany w wojny i handel kolonialny. W tym okresie pojawiają się takie wynalazki ekonomiczne, jak pieniądze papierowe, listy kredytowe i coś w rodzaju dowodu tożsamości. W Europie utraciły znaczenie kraje południowe oraz księstwa niemieckie. Głównymi ośrodkami gospodarczymi stały się Anglia, Francja, Niderlandy oraz Brandenburgia. Ochłodzenie i ciężka sytuacja gospodarcza mają wpływ na nasilenie procesów czarownic. Do największych polowań na czarownice dochodzi na początku XVII wieku. Zaś w 1692 ma miejsce słynny proces czarownic w Salem (Massachusetts). Sztuka i cywilizacja XVII wieku - najważniejsze zabytki i wynalazki Z tego okresu pochodzą osiągnięcia takich twórców, jak: William Shakespeare, Molier, Jean de la Fontaine i Cervantes. Jest to również epoka kiedy święci triumfy sztuka malarska. Odkryto, że obrazy na płótnie są bardziej praktyczne niż freski, gdyż można je przenosić. Sztuka na świecie wzbogaca się o takich mistrzów jak: Caravaggio, Peter Paul Rubens, Rembrandt i Jan Vermeer. Powstały na świecie takie zabytki, jak plac św. Piotra w Rzymie, Wersal i Tadź Mahal. Wybitne osiągnięcia w dziedzinie nauk zanotowali Galileusz, Kepler, Pascal. Pojawiły się również ciekawe wynalazki. W Europie upowszechniły się sztućce. Źródła historyczne podają takie ciekawostki, jak to, że widelec Henryk Walezy przywiózł z wydarzenia i daty w Europie i na świecie Wiek XVII stanowi okres, w którym w Europie rządzą królowie absolutni. We Francji panuje król słońce, Ludwik XIV. Jednak monarchia absolutna zaczyna się kruszyć. W Anglii rody możnowładców rozpoczynają walkę z dynastią Stuartów, która stara się wprowadzić absolutyzm. Dochodzi do pierwszego w Europie skazania na śmierć pomazańca bożego. Po krwawych rządach dyktatury wojskowej Cromwella, wracają królowie z dynastii Stuartów. Druga połowa XVII wieku była okresem tragicznym dla Anglii, gdyż w Londynie wybuchła zaraza, a miasto strawił pożar. Po bezpotomnej śmierci Karola II Stuarta doszło do walk o tron, tzw. chwalebnej rewolucji. Anglicy nie chcieli władcy katolika, jakim był brat króla, Jakub, dlatego powołali na tron Wilhelma Orańskiego, zaś Jakub II zbiegł na kontynent. Jeszcze do końca XVIII wieku odbywać się będą krwawe powstania i rebelie jakobitów, czyli zwolenników Jakuba. W 1689 roku w Anglii wydano Deklarację Praw, która znacznie ograniczyła rolę władcy i czyniła Anglię monarchią parlamentarną. W XVII wieku odbywała się pierwsza w historii wojna obejmująca całą europę. W wojnie trzydziestoletniej (1616 - 1648) księstwa niemieckie walczyły z dynastią Habsburgów, przeciwnikami protestantyzmu. Faktycznie jednak, w wojnie tej brały udział wszystkie kraje europejskie, zmagające się o hegemonię w Europie. Jej kontynuacją była wojna francusko-hiszpańska. Skutkiem konfliktu było znaczne osłabienie księstw niemieckich oraz ogromne straty w ludziach. Szacuje się, że w wojnie tej zginęło 8 milionów ludzi. Habsburgowie przegrali w Niemczech, lecz umocnili swoją pozycję w Czechach i na Węgrzech. Państwami, które wyszły zwycięsko i umocniły swoją pozycję w Europie były: Francja, Szwecja i Brandenburgia. Epoka XVII wieku w Polsce - najważniejsze daty, wydarzenia i ciekawostki W XVII wieku, w Polsce rządzi dynastia Wazów oraz dwaj rodzimi królowie, z których Michał Wiśniowiecki został uznany za najgorszego króla Polski, zaś Jan Sobieski, za jednego z najlepszych. Jest to epoka, w której Polskę rujnują wojny północne, wojny z Turcją i powstanie Chmielnickiego. W tym wieku mają miejsce największe polskie zwycięstwa w bitwach: 1605 - pod Kircholmem w wojnie polsko-szwedzkiej,1610 - pod Kłuszynem w wojnie polsko-rosyjskiej,1627 - pod Oliwą, bitwa morska ze Szwedami,1673 - pod Chocimiem w wojnie polsko-tureckiej,1683 - pod Wiedniem z Turkami. Działają najwybitniejsi polscy wodzowie i hetmani jak: Jan Karol Chodkiewicz,Jeremi Wiśniowiecki,Stanisław Żółkiewski,Jan Sobieski,Stefan Czarnecki. Wojsko polskie składa się w tym czasie głównie z konnicy. Do walki stają wojska zaciężne oraz pospolite ruszenie szlachty. Triumfy święci polska ciężka jazda, czyli husaria, która przyczyniła się do zwycięstwa w bitwie pod Wiedniem. Husaria zanika z końcem wieku z powodu ogromnych kosztów uzbrojenia i wyszkolenia konia oraz upowszechniania się broni palnej. Dynastia Wazów wciąga Polskę w wojny ze Szwecją i Rosją. Korzystając z okresu tzw. wielkiej smuty, czyli bezkrólewia i głodu w Rosji, odbywają się tzw. dymitriady, czyli próby osadzenia samozwańców na tronie carów Rosji. Ostatecznie rosyjskie rody bojarskie oferują koronę Władysławowi IV, na co nie zgadza się Zygmunt Waza. Ostatecznie Polacy zostają wygnani z Kremla. Do dziś historycy zastanawiają się, czy decyzja króla była słuszna i czy było możliwe utworzenie Rzeczpospolitej Trojga Narodów. Efektem wojen północnych był najazd Szwedów, tze. potop szwedzki (1655–1660), z którym zbiegło się powstanie Chmielnickiego na Ukrainie (1648–1657). Polskie rody arystokratyczne byly gotowe uznać Karola X Gustawa za króla Polski. Jednak Szwedzi zamierzali przede wszystkim złupić Polskę i praktycznie zrównali kraj z ziemią. Skala grabieży i zniszczenia była tak ogromna, że skutki tego odczuwamy do dziś. Efektem wojen północnych oraz zaniedbania polskich królów stało się uniezależnienie Księstwa Prus od Polski. Prusy łączą się z Brandenburgią drogą małżeństw dynastycznych i tworzą Królestwo Prus, które w kolejnym wieku stanie się potęgą militarną i przystąpi do rozbioru Polski. Największe osiągnięcia Polski w tym czasie, to wygnanie Szwedów i rozgromienie Turków pod Wiedniem, dzięki czemu Europa została obroniona przed jarzmem tureckim.
Kryzys Rzeczypospolitej w XVII wieku. Barok w Europie i w Polsce. Monarchia absolutna we Francji. Wojna domowa i monarchia parlamentarna w Anglii. Oświecenie . XVIII Wiek. Wzrost znaczenia Prus, Austrii i Rosji. Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Rzeczpospolita w czasach saskich. Pierwszy rozbiór Polski. Oświeceni w Polsce
Ważne pojęcia: Zygmunt III Waza – król Polski w latach 1587-1632; w 1588 r. pod Byczyną hetman Jan Zamoyski pokonał wojska Maksymiliana Habsburga, którego magnateria wybrała na króla Polski; w latach 1592-1599Zygmunt III połączył Rzeczpospolitą i Szwecję unią personalną; gorliwy katolik i zwolennik kontrreformacji; dążył do wzmocnienia władzy królewskiej w Polsce, co spotkało się z oporem szlachty (rokosz Mikołaja Zebrzydowskiego w latach 1606-1607); w 1600 r. przyłączył do Polski Estonię obiecaną w pactachconventach, co wywołało wojny polsko-szwedzkie; dążył do przejęcia tronu w Moskwie; poparł Habsburgów udzielając im pomocy w czasie oblężenia Wiednia przez wojska Gabora Bethlena w 1619 r., co wpłynęło na konflikt z TurcjąWojna polsko-szwedzka1600–1611– Szwedzi pod dowództwem króla Karola Sudermańskiego zajęli Inflanty po rzekę Dźwinę; sukcesy hetmana Jana Zamoyskiego i od 1602 r. hetmana Jana Karola Chodkiewicza, który zajął Dorpat, Biały Kamień (1604 r.), a w 1605 r. pokonał Szwedów pod Kircholmem; w 1611 r. na mocy rozejmu Polska odzyskała InflantyWojna polsko-szwedzka1621–1622 – Szwedzi pod dowództwem króla Gustawa II Adolfa zajęli Rygę; na mocy rozejmu w Mitawie Polska utraciła Inflant po rzekę Dźwinę wraz z RygąWojna polsko-szwedzka 1626–1629 – Szwedzi pod dowództwem króla Gustawa II Adolfa uderzyli na Prusy Królewskie i rozpoczęli blokadę Gdańska; w 1627 r. Polacy odnieśli zwycięstwo wbitwie morskiej pod Oliwą; w 1629 r. hetman Stanisław Koniecpolski pokonał Szwedów pod Trzcianą; w1629 r. zawarto rozejm w Starym Targu (Altmarku) – wszystkie porty (bez Pucka, Gdańska iKrólewca) przejęła Szwecja, handel gdański obłożono 3,5% cłem na rzecz Szwecji; Władysław IV Waza wykorzystał zaangażowanie Szwecji w wojnę trzydziestoletnią i zawarł w 1635 r. rozejm w Sztumskiej Wsi (Polska odzyskała wszystko, co utraciła w Altmarku)Potop szwedzki 1655-1660 – w 1655 r. najazd wojsk Karola X Gustawa na Polskę, klęska Polaków pod Ujściem, ugoda w Kiejdanach (Radziwiłłowie poddali się Szwecji), ucieczka króla Jana Kazimierza na Śląsk Opolski; listopad-grudzień 1655 r. oblężenie klasztoru na Jasnej Górze; kontrybucje i wysokie podatki narzucone przez Szwedów spowodowały rozwój partyzantki i podjęcie walki ze Szwedami; w grudniu 1655 r. szlachta zawiązała konfederację w Tyszowcach, król powrócił do Polski; wojna podjazdowa Stefana Czarnieckiego (zwycięstwo pod Warką w 1656 r.); w 1656 r. Jan Kazimierz złożył śluby lwowskie(obiecał poprawić położenie ludu iumocnić katolicyzm); traktat w Radnot 10 grudnia 1656 r. – była to próba rozbioru Polski między Szwecję, Brandenburgię, Radziwiłłów, Siedmiogród, Ukrainę; 1657 r. najazd księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego na ziemie polskie; Polskę poparła Dania i Habsburgowie w obawie przed nadmiernym wzrostem potęgi Szwecji; 1657 r. traktaty welawsko-bydgoskie;3 maja 1660 r. pokój w Oliwie: potwierdzał przynależność Inflant do Szwecji, Szwedzi mieli zwrócić Polsce zagarnięte łupy, Szwecja gwarantowała wolność handlu na Bałtyku, Jan Kazimierz zrzekł się prawa do tronu w Szwecji, potwierdzono traktaty welawsko-bydgoskie Traktaty welawsko-bydgoskie – 1657 r.; elektor brandenburski Fryderyk Wilhelm Hohenzollern zgodził się na odstąpienie od Szwecji i poparcie Polski, Polska zrzekła się prawa do lenna pruskiego, elektor uzyskał: prawo przemarszu wojsk brandenbursko-pruskich przez Prusy Królewskie, w lenno ziemię lęborsko-bytowską, obietnicę przekazania Elbląga oraz Drahimia (na ostatni warunek sejm polski się nie zgodził, elektor i tak zajął Drahim w 1668 r.), w razie wygaśnięcia dynastii Hohenzollernów Prusy Książęce miały powrócić do PolskiJan Karol Chodkiewicz – hetman wielki litewski; uczestnik wojen ze Szwecją (zwycięstwo pod Kircholmem w 1605 r.), Moskwą i Turcją; na czele wojsk królewskich stłumił bunt Zebrzydowskiego (bitwa pod Guzowem w 1607 r.); zmarł podczas oblężenia Chocimia w 1621 Koniecpolski – żył w latach 1591–1646, najwybitniejszy wódzi hetman wielki koronny w XVII w.; był najmłodszym hetmanem, ponieważ w wieku 27 lat otrzymał buławę hetmana polnego koronnego; w bitwie pod Cecorą dostał się do niewoli tureckiej; zwycięsko dowodził w bitwach ze Szwedami pod Hamersztynem (dziś Czarne; 1627 r.) i Trzcianą (1629 r.) oraz z Tatarami pod Ochmatowem (1644 r.); był najbogatszym magnatem, zamków w Podhorcach i Brodach, 170 miast i miasteczek oraz 740 wsiDymitriady – w 1598 r. w Rosji rozpoczął się kryzys zwany „Wielką Smutą” po śmierci ostatnich Rurykowiczów: Iwana IV Groźnego i Fiodora; przejęcie władzy przez bojara Borysa Godunowa, przeciwko któremu wystąpili bojarzy i chłopi orazDymitr Samozwaniec, którypodawał się za cudownie ocalałego syna Iwana IV i uzyskał pomoc magnatów polskich; w 1604 r. przy pomocy wojsk magnackich wyruszył na Moskwę (tzw. dymitriada); po śmierci Godunowa w 1605 r. zajął Moskwę i został carem; po zabójstwie Dymitra Samozwańca I w 1606 r. carem został bojar Wasyl Szujski, któremu zagroził Dymitr Samozwaniec II, zajmując część Rosji bez Moskwy; w 1609 r. Wasyl Szujski zawarł układ ze Szwecją, co wpłynęło na decyzję o rozpoczęciu przez Polskę wojny z RosjąWojna polsko-rosyjska 1609-1634- –Zygmunt III Waza dążył do zajęcia tronu w Moskwie i rozbicia sojuszu cara Wasyla Szujskiego ze Szwecją,z którą Polska prowadziła w tym czasie wojnę o Inflanty; 4 lipca 1610 r. zwycięstwo Stanisława Żółkiewskiego pod Kłuszynem nad armią rosyjsko-szwedzką; ugoda moskiewska: Rosja nie traciła ziem, Władysław Wazamiał otrzymać tron w Moskwie i przejść na prawosławie, a szlachta rosyjska miała dostaćprzywileje;Zygmunt III odrzucił te warunki; powstanie narodowe wRosji przeciw Polakom; w 1613 r. nowym carem został Michał Fiodorowicz Romanow; w 1617 r. Polacy podjęli próbę wkroczenia do Moskwy, zakończoną rozejmem wDywilinie w 1618 r. (obowiązywał od 1619 r.) – do Rzeczpospolitej włączonoziemię smoleńską, siewierską i czernihowską; w 1632 r. Rosjanie rozpoczęli oblężenie Smoleńska, odsiecz Władysława IV Wazy zakończyła się kapitulacją Rosjan i pokojem wPolanowie w1634 r. –Władysław IV zrzekł się pretensji do tronu wMoskwie za odszkodowanie pieniężne, przy Polsce pozostały ziemie:smoleńska, siewierska i czernihowskaWojna polsko-rosyjska 1654-1667 – w 1654 r. ugoda Kozaków z Rosją w Perejasławiu oddająca Ukrainę pod władanie cara wywołała wojnę polsko-rosyjską; armie rosyjskie wkroczyły na Litwę i na Ukrainę; w 1655 r. zwycięstwo wojsk polsko-tatarskich pod Ochmatowem; w czasie „potopu” szwedzkiego Rosjanie wycofali się z Rzeczypospolitej, ale po unii w Hadziaczu wystąpili przeciwko Janowi Wyhowskiemu i wznowili wojnę z Polską w 1660 r. –wojska polsko-litewskie wygrały pod Połonką i Cudnowem, ale nie potrafiono wykorzystać sukcesu; wojnę zakończył rozejm w Andruszowie w 1667 r. – do Rosji włączono ziemię smoleńską, siewierską, czernihowską, wschodnią część Ukrainy z Kijowem i Zaporożem; warunki rozejmowe potwierdził pokój w Moskwie w 1686 Żółkiewski – znakomity wódz, hetman wielki koronny i kanclerz wielki koronny; uczestniczył w wyprawach na Mołdawię i Wołoszczyznę; walczył z Kozakami i Szwedami; pokonał wojska rosyjsko-szwedzkie w bitwie pod Kłuszynem i zajął Moskwę w 1610 r., co opisał w pamiętniku „Początek i progres wojny moskiewskiej”; zginął pod Cecorą w 1620 polsko-turecka 1620-1621 – wyprawa hetmana Stanisława Żółkiewskiego do Mołdawii; pod Cecorą w 1620 r. armia polska spotkała się z wojskami turecko-tatarskimi, wśród Polaków wybuchła panika i chaos, śmierć hetmana na polu walki; uderzenie Turcji na pogranicze nad Dniestrem, obrona Polaków w twierdzy Chocim pod dowództwem Jana Karola Chodkiewicza i hetmana kozackiego Piotra Konaszewicza Sahajdacznego; 9 października 1621 r. pod murami twierdzy podpisano pokój – obie strony zobowiązały się powstrzymywać najazdy swoich poddanych Kozaków i Tatarów, wMołdawii sułtan miał powoływać hospodarów przychylnych RzeczpospolitejWojna polsko-turecka 1672-1676 – hetman kozacki Piotr Doroszenko uznał się lennikiem Turcji, Polska była w tym czasie osłabiona licznymi wojnami i wewnętrznymi walkami stronnictw, stąd w 1672 r. atak Turcji i zajęcie Kamieńca Podolskiego; rozejm w Buczaczu (Polska utraciła województwa: podolskie, bracławskie, resztki kijowskiego oraz miała zapłacić haracz); sejm uchwalił podatek na armię i nie uznał hańbiącego rozejmu; w 1673 r. zwycięstwo hetmana Jana Sobieskiego pod Chocimiem, którego nie wykorzystano, ponieważ szlachta udała się na wolną elekcję po śmierci Michała Korybuta Wiśniowieckiego; w 1675 r. ponowny atak wojsk tureckich na ziemie polskie; 1676 r. rozejm w Żurawnie (potwierdzał włączenie Podola i Ukrainy do Turcji)Władysław IV Waza – król Polski w latach 1632-1648; zwolennik budowy floty (port Władysławowo); za jego panowania zamknięto akademię ariańską w Rakowie, elektor Fryderyk Wilhelm został uznany księciem Prus (1641 r. ostatni hołd lenny z Prus), Rzeczpospolita osiągnęła największy w swojej historii zasięg terytorialny (ok. 990 tys. km2); w 1610 r. został wybrany przez bojarów carem Rosji pod warunkiem przejścia na prawosławie, ale ugodę moskiewską odrzucił jego ojciec Zygmunt III Waza; był zwolennikiem wojny z Turcją, do której chciał pozyskać Kozaków zaporoskichKozaczyzna – Kozacy wywodzili się ze zbiegłych chłopów polskich i rosyjskich, ludności ukraińskiej, zubożałej szlachty i mieszczan; zasiedlali tereny nad Dnieprem; zagrożeni przez Tatarów organizowali się na wzór wojskowy na czele z atamanami; zajmowali się rolnictwem, łowieniem ryb, rozbojem, organizowali zbrojne „chadzki” (najazdy) na ziemie Tatarów i Turcji; Zygmunt August i Stefan Batory utworzyli oddziały Kozaków rejestrowych (ok. 500 osób) do obrony granicy Polski za żołd i wolność osobistą; dążenie Kozaków do zwiększenia rejestru, ponieważ pozostali traktowani byli przez magnaterię jak chłopi pańszczyźniani; na przełomie XVI/XVII w. organizowano różne powstania kozackie (np. Krzysztofa Kosińskiego, Semena Nalewajki)Piotr Konaszewicz Sahajdaczny – jeden z najwybitniejszych hetmanów kozackich; był zwolennikiem zwiększenia rejestru kozackiego oraz współpracy z Rzeczpospolitą; brał udział w wojnie z Rosją oraz wspierał hetmana Jana Karola Chodkiewicza w czasie oblężenia twierdzy Chocim w 1621 Chmielnickiego – w 1648 r. zwycięstwo Kozaków nad Żółtymi Wodami, pod Korsuniem(do niewoli wzięto hetmanów Mikołaja Potockiego i Marcina Kalinowskiego), pod Piławcami (szlachta polska uciekła z pola walki na wieść o zbliżających się wojskach tatarskich Tuhaj-beja); w1649 twierdzy Zbaraż, wktórej zamknęła się załoga polska pod dowództwem Jeremiego Wiśniowieckiego; pod Zborowem wojska pod wodzą Jana Kazimierza zostały osaczone i tam zawarto ugodę: Bohdan Chmielnicki otrzymał buławę hetmańską i władzę na terenie województw: kijowskiego, bracławskiego i czernihowskiego, zwiększono rejestr do 40 tysięcy; tego kompromisu nie przestrzegała żadna ze stron, stąd wznowienie wojny w 1651 r. – klęska Kozaków pod Beresteczkiem i ugoda wBiałej Cerkwi (ograniczono teren autonomii Kozaków, zmniejszono rejestr do 20 tysięcy); w 1652 r. klęska armii polskiej dowodzonej przez hetmana Marcina Kalinowskiego pod Batohem; 1653 r. zaskoczenie armii polskiej pod dowództwem króla Jana Kazimierza przez oddziały Chmielnickiego pod Żwańcem – na krótko powrócono do ugody zborowskiej z 1649 r.; w 1654 Kozaków z Rosją w Perejasławiu oddająca Ukrainę pod władanie cara wywołała wojnę polsko-rosyjską; próby rozbioru Polski w czasie „potopu” – traktat w Radnot w 1656 r. przyznawał Chmielnickiemu Ukrainę; nowy hetman kozacki Jan Wyhowskizawarł w 1658 r. ugodę wHadziaczu: miało powstać Księstwo Ruskie (województwa kijowskie, bracławskie, czernihowskie) pod wodzą hetmana z własnymi urzędami, trybunałem i armią, starszyzna kozacka miała otrzymać miejsce wparlamencie Rzeczpospolitej (była to ideaRzeczpospolitej Trojga Narodów); powstanie przeciw Wyhowskiemu iPolakom, wznowienie przez Rosję wojny z Polską Bohdan Chmielnicki – pisarz i hetman wojsk zaporoskich, przywódca powstania kozackiego; zorganizował nieudaną wyprawę na Mołdawię; w 1654 r. zawarł układ z Rosją, a w 1656 r. na mocy traktatu w Radnot, w którym planowano rozbiór Polski, miał otrzymać władzę na UkrainieStefan Czarniecki – wybitny wódz, hetman polny koronny; walczył ze Szwecją, Rosją, Tatarami i Kozakami; w czasie „potopu" szwedzkiego organizował wojnę podjazdową, a jego największym sukcesem było pokonanie Szwedów pod Warką w 1656 r.; walczył ze swoimi wojskami przeciwko Szwecji na terytorium DaniiJan Kazimierz – król Polski w latach 1648-1668; okres jego panowania to pasmo wojen Polski z sąsiadami i walk wewnętrznych oraz wzrost znaczenia magnaterii; w 1652 r. poseł Władysław Siciński po raz pierwszy zerwał sejm przez użycie liberum veto; w latach 1665-1666 miał miejsce rokosz Jerzego Lubomirskiego (pokonanie wojsk królewskich pod Mątwami); król próbował wprowadzić szereg reform, ale opozycja je skutecznie powstrzymywała; zniechęcony abdykował w 1668 r. i wyjechał do FrancjiMichał Korybut Wiśniowiecki – król Polski w latach 1669-1673; swój wybór na króla zawdzięczał idei wyboru „Piasta” na tron; przeciwko jego rządom zawiązała się opozycja tzw. malkontentów, do której należał hetman Jan SobieskiJan III Sobieski – marszałek wielki koronny, hetman wielki koronny, król Polski w latach 1674-1696; zwany Lwem Lechistanu i Obrońcą Wiary; uczestnik wojen ze Szwecją, Rosją, Turcją; o wiktorii wiedeńskiej w 1683 r. powiedział: przybyłem, zobaczyłem, a Bóg zwyciężył;w 1675 r. zawarł w Jaworowiesojusz z królem Francji Ludwikiem XIV, ale zagrożony utratą tronu podpisał układ z Habsburgami w 1683 r.; autor Listów do MarysieńkiWielka odsiecz wiedeńska – 12 września 1683 r. połączone siły polskie pod dowództwem Jana III Sobieskiego, cesarskie (Leopolda I) i książąt Rzeszy pokonały pod Wiedniem wojska wezyra Kara Mustafy; zawiązanie Świętej Ligi w 1684 r. (papiestwo, Austria, Wenecja, Polska, od 1686 r. Rosja); długoletnie wojny z Turcją zakończyłpokój w Karłowicach w 1699 r. – Rzeczpospolita odzyskała utracone tereny województw podolskiego, bracławskiego i kijowskiego, do Austrii włączono Węgry i Siedmiogród, Rosja zajęła Azow, Wenecja otrzymała Dalmację i Moreę (Peloponez)Kryzys Rzeczpospolitej w XVII w. – skutki wojen: ogromne straty ludności (np. po „potopie” szacowano straty na 30-35%), wyniszczenie ziem, agraryzacja miast, chaos monetarny, głód i epidemie, zmniejszenie eksportu zboża, upadek wsi i folwarków szlacheckich, wzrost znaczenia latyfundiów magnackich; utrata ziem (Inflant, ziemi smoleńskiej, siewierskiej, czernihowskiej, Ukrainy z Kijowem i Zaporożem oraz utrata lenna pruskiego); wzrost znaczenia oligarchii magnackiej spiskującej przeciw królom elekcyjnym; rozwój kontrreformacji (np. wygnanie arian z Polski w 1658 r.); upadek polityczny Rzeczpospolitej szlacheckiej; utrata pozycji nad Bałtykiem; wzrost znaczenia sąsiadów Polski; słabość armii polskiej oraz parlamentu (liberum veto); po zwycięstwie nad muzułmańską Turcją Polskę nazywano „przedmurzem chrześcijańskiej Europy”Barok w Polsce – epoka w kulturze w latach 1590– do ok. 1760; na barok w Polsce wpływ wywarł Kościół katolicki, zwłaszcza zakon jezuitów (szkolnictwo) oraz mecenat władców i magnaterii; literatura: Jan Chryzostom Pasek (Pamiętniki), Wacław Potocki (Wojna chocimska), Jan Andrzej Morsztyn (poezja), Jan Sobieski (Listy do Marysieńki); nauka – Jan Brożek (matematyka), Jan Heweliusz (astronomia), Kasper Niesiecki (heraldyka); rzeźba – kolumna Zygmunta w Warszawie; malarstwo – Tomasz Dolabella; portrety trumienne; architektura –wzorem był kościół IlGesú w Rzymie – w Polsce kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie, zespoły kalwaryjne (Kalwaria Zebrzydowska); barokizacja kościołów (kościołom gotyckim nadawano wystrój barokowy); barok dworski –przebudowano Zamek Królewski w Warszawie,zamki magnackie: Wilanów, Łańcut, Krzyżtopór w UjeździeSarmatyzm – ideologia szlachty polskiej odwołująca się do starożytnego plemienia Sarmatów, z których miała wywodzić się szlachta; propagowanowzór cnót obywatelskich, złotą wolność szlachecką, ideały życia ziemiańskiego, gloryfikowano prawa i zwyczaje Rzeczpospolitej, głoszono przekonanie o wyższości polskiej szlachty oraz niechęć do wszystkiego co obce (z wyjątkiem wpływu Orientu na modę); sarmatyzm uznawał Rzeczpospolitą za przedmurze chrześcijańskiej Europy Ważne daty: 1588 r. – bitwa pod Byczyną – hetman Jan Zamoyski pokonał wojska Maksymiliana Habsburga1600 r. – przyłączenie do Polski Estonii; początek wojen ze Szwecją1604 r.– początek tzw. dymitriad27 września 1605 r. – bitwa pod Kircholmem – zwycięstwo husarii polskiej pod dowództwem Jana Karola Chodkiewicza w starciu z wojskami szwedzkimi1606-1607 – rokosz Mikołaja Zebrzydowskiego; pokonanie wojsk rokoszan przez wojska królewskie pod dowództwem Jana Karola Chodkiewicza i Stanisława Żółkiewskiego w bitwie pod Guzowem w 1607 lipca 1610 r. – bitwa pod Kłuszynem – zwycięstwo Stanisława Żółkiewskiego nad armią rosyjsko-szwedzką; ugoda moskiewska1618 r. – rozejm polsko-rosyjski w Dywilinie1620 r. – bitwa pod Cecorą, klęska armii polskiej w starciu z wojskami turecko-tatarskimi, śmierć hetmana Stanisława Żółkiewskiego9 października 1621 r.– pokój polsko-turecki podpisany pod murami twierdzy Chocim1622 – rozejm polsko-szwedzki w Mitawie – Polska utraciła Inflant po rzekę Dźwinę wraz z Rygą1627 r.– pokonanie armii szwedzkiej przez Polaków w bitwach pod Hamersztynem (Czarne) i wbitwie morskiej pod Oliwą1629 r.– hetman Stanisław Koniecpolski pokonał Szwedów pod Trzcianą26 września 1629 r. – rozejm w Starym Targu (Altmarku) – wszystkie porty (bez Pucka, Gdańska iKrólewca) przejęła Szwecja, handel gdański obłożono 3,5% cłem na rzecz Szwecji1634 r. – pokój polsko-rosyjski w Polanowie12 września 1635 r. – rozejm polsko-szwedzki w Sztumskiej Wsi – Polska odzyskała wszystko, co utraciła w Altmarku1648 r.– zwycięstwo Kozaków nad Żółtymi Wodami, pod Korsuniempod Piławcami1649 r. – oblężenie twierdzy Zbaraż, ugoda zborowska z Bohdanem Chmielnickim1651 r.– klęska Kozaków pod Beresteczkiem i ugoda w Białej Cerkwi1652 r. – poseł Władysław Siciński (za namową Janusza Radziwiłła) przez użycie liberum veto zerwał sejm1654 r. – ugoda Kozaków z Rosją w Perejasławiu1655-1660 – potop szwedzki1655 r. – klęska wojsk polskich pod Ujściem, ugoda w Kiejdanachlistopad-grudzień 1655 r. – oblężenie Jasnej Góry, obrona klasztoru pod kierunkiem przeora Augustyna Kordeckiego29 grudnia 1655 r. – konfederacja w Tyszowcach – podjęcie przez szlachtę walki z wojskami szwedzkimi10 grudnia 1656 r. – traktat w Radnot – próba rozbioru Polski między Szwecję, Brandenburgię, Radziwiłłów, Siedmiogród, Ukrainę (Chmielnickiego)1657 r. –najazd księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego na ziemie Polski1657 r. – traktaty welawsko-bydgoskie – Polska zrzekła się prawa do lenna pruskiego1658 r. – ugoda wHadziaczu – idea Rzeczpospolitej Trojga Narodów złożonej z Korony Królestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Litewskiego i Księstwa Ruskiego3 maja 1660 r. – pokój w Oliwie kończący „potop szwedzki”1660 r. – wojska polsko-litewskie pokonały Rosjan pod Połonką i Cudnowem1665-1666 – rokosz Jerzego Lubomirskiego (pokonanie wojsk królewskich pod Mątwami)1672 r.– zajęcie przez wojska tureckie Kamieńca Podolskiego; rozejm polsko-turecki w Buczaczu (Polska utraciła Podole, Bracławszczyznę i część Kijowszczyzny oraz miała zapłacić haracz)1673 r.– zwycięstwo hetmana Jana Sobieskiego pod Chocimiem nad wojskami tureckimi1676 r. – rozejm polsko-turecki w Żurawnie12 września 1683 r. – wielka odsiecz wiedeńska1686 r. – pokój polsko-rosyjski podpisany w Moskwie przez Krzysztofa Grzymułtowskiego1699 r. – pokój w Karłowicach pomiędzy Turcją a państwami tworzącymi Ligę Świętą "Powyższy materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych."
KRYZYS, ROZPAD I ODRODZENIE I RZECZYPOSPOLITEJ W OKRESIE II WOJNY PÓŁNOCNEJ (1655–1660) Abstrakt: Rzeczpospolita Obojga Narodów przeszła w połowie XVII stulecia głęboki wielostronny kryzys: demografi czny, gospo-darczy, polityczny i militarny. Doprowadził on do rozpadu państwa w 1655 r., a następ-nie do próby jego podziału w grudniu
Rzeczpospolita Obojga Narodów powstała w 1569 roku na mocy Unii Lubelskiej łącząc Koronę Polską i Wielkie Księstwo Litewskie. Była jednym z większych państw europejskich, zarówno pod względem powierzchni, jak i liczby ludności. XVII wiek był dla Rzeczypospolitej Obojga Narodów okresem wielu konfliktów zbrojnych, ale także kryzysów politycznych, gospodarczych i społecznych, które szczególnie nasiliły się w drugiej połowie tego stulecia. Europa i Polska w XVII wieku Rzeczpospolita w XVII wiek to okres, w którym w Europie następował powolny koniec potęgi Hiszpanii, umacniała się pozycja Francji i Brandenburgii, rosła potęga Szwecji, a z południa następowała ekspansja turecka. Pierwsza połowa XVII wieku w Europie to czasy wojny trzydziestoletniej, w którą zaangażowane były prawie wszystkie liczące się państwa kontynentu. Wojna ta miała charakter konfliktu religijnego, ale bardzo istotnym jej powodem była rywalizacja o dominację w Europie. Wiele krajów europejskich przyjęło w tym okresie model rządów absolutystycznych. W Rzeczypospolitej Obojga Narodów aktywnym uczestnikiem życia politycznego była szlachta polska i litewska, która wybierała władcę. W drugiej połowie XVII wieku królami Rzeczypospolitej byli kolejno Jan Kazimierz (1648-1668), Michał Korybut Wiśniowiecki (1669-1673) i Jan III Sobieski (1674-1696). Rozwiązanie ustrojowe tamtego okresu można określić jako monarchia mieszana. Ustrój ten był bowiem połączeniem monarchii (król), oligarchii (zasiadająca w senacie arystokracja) oraz demokracji (zasiadająca w sejmie szlachta). Ustrój Rzeczypospolitej Król miał znaczący wpływ na funkcjonowanie państwa – podpisywał tzw. konstytucje uchwalone przez sejm, decydował o sprawach dotyczących miast królewskich, mniejszości narodowych, a w pewnym stopniu także o sprawach gospodarczych (niektóre podatki). Król był najwyższym sędzią, ale w praktyce miał stosunkowo nieduży udział we władzy sądowniczej – istotne były w tym zakresie Trybunał Koronny i Trybunał Litewski, w których zasiadała szlachta. Królowie mieli prawo mianowania ważnych dla państwa urzędników (wojewodów, ministrów, biskupów itd.). W swojej gestii posiadali także politykę zagraniczną decydując o ewentualnej wojnie, choć w tym wypadku ograniczały ich tzw. artykuły henrykowskie zobowiązując do porozumienia w takich wypadkach z sejmem. Sejm zasiadający w Radzie senatu brali udział w sejmie, a część z nich na stałe przebywała na dworze królewskim biorąc udział w rządzeniu państwem. W rozumieniu szlachty zadaniem senatorów było kontrolowanie działań króla. Bardzo istotną częścią życia politycznego był Sejm, który ustanawiał prawa, uchwalał podatki i decydował o polityce zagranicznej. W jego skład wchodzili król, senat oraz szlachta w izbie poselskiej, wybierana na lokalnych sejmikach. Bardzo ważnym prawem szlachty był wybór króla po śmierci jego poprzednika. Powstanie Liberum veto Od początku XVI wieku (1505) obowiązywała konstytucja Nihil nowi, która zapewniała, że bez zgody szlachty w Rzeczypospolitej nie mogły być wprowadzane jakiekolwiek nowe prawa. W praktyce oznaczało to, że każdy projekt uchwały musiał być uzgodniony przez króla, senat i sejm. W drugiej połowie XVII wieku zasadę tę zastąpiło tzw. liberum veto dające prawo unieważnienia podjętych uchwał lub nawet zerwania sejmu każdemu z posłów biorących udział w obradach. Wykorzystując to prawo szlachta broniła swoich przywilejów określanych jako „złota wolność”. Szlachta traktowała propozycje króla zmierzające do rozszerzenia jego kompetencji (prerogatyw) lub głosowania uchwał większością głosów jako zagrożenie. Osiągnięcie przez króla większości w sejmie było niekorzystne dla szlachty, bo mogło prowadzić do ograniczania jej praw, a w kolejnym kroku wprowadzenia władzy absolutystycznej, znanej z innych państw Europy. Władzę sejmu walnego chcieli osłabiać królowie, ale również część szlachty, której zależało na przesunięciu władzy do sejmików lokalnych. W Rzeczpospolitej Obojga Narodów funkcjonowały sejmiki deputackie (wybór deputatów na Trybunał Koronny), czy sejmiki relacyjne (rozliczanie posłów z głosowań podczas sejmu walnego). Skutkiem postawy szlachty i wykorzystania przez nią liberum veto był paraliż państwa w zakresie podejmowania decyzji. Większa rola sejmików w praktyce oznaczała rozproszenie władzy państwowej. Wzrost znaczenia magnaterii Sytuacja polityczna i ustrojowa państwa miała istotny wpływ na relacje społeczne. W XVII wieku istotnie wzrosło znaczenie magnaterii, czyli najważniejszej, najbogatszej warstwy szlachty. Magnaci wzmacniali swoją pozycję ekonomiczną kosztem króla, a przede wszystkim pozostałej części szlachty. Uzależnienie finansowe biedniejszej szlachty od magnatów pociągało za sobą uzależnienie polityczne. Stosunki między magnaterią, a szlachtą nabrały charakteru „klientyzmu”, co polegało na tym, że zubożała szlachta świadczyła usługi polityczne dla magnatów (głosowanie na sejmikach i sejmie walnym zgodnie z poleceniem magnata) w zamian za opiekę finansową. Biorąc pod uwagę to, że nie zmieniało się prawo i system organów państwowych oznaczało to, że z czasem szlachta i jej „wolności szlacheckie” stały się narzędziem w rękach magnaterii. Demokracja szlachecka przybrała kształt oligarchii magnackiej. Kryzys gospodarki folwarcznej Skoncentrowanie bogactwa, a przede wszystkim ziemi w rękach magnaterii miało istotny wpływ na gospodarkę państwa. Szlacheckie folwarki średniej wielkości zostały w dużym stopniu zastąpione tzw. latyfundiami magnackimi, czyli ogromnymi posiadłościami liczącymi po kilkadziesiąt miast i wsi. Magnateria oddawała ziemię zubożałej szlachcie w dzierżawę lub zarządzała ziemią wykorzystując własną służbę. Magnaci mogli decydować o inwestycjach w powstający przemysł (huty, kopalnie, młyny itp.). Magnateria miała wielkie dochody i stać ją było na liczną administrację, a nawet wojsko. „Zboże nie płaci”, obraz z XVII wieku ilustrujący kryzys gospodarki folwarcznej. W drugiej połowie XVII wieku miał miejsce kryzys gospodarczy Rzeczypospolitej Obojga Narodów, który był widoczny w problemach rolnictwa (mniej plonów, wzrost pańszczyzny) i upadku miast (upadek rzemiosła, utrata rynków zbytu i dobrych warunków handlu). Należy zauważyć, że w XVII w rolnictwie panował system folwarczno-pańszczyźniany, który z czasem okazał się mało efektywny – monokultura zbożowa oraz nieefektywna praca chłopów pańszczyźnianych dawały coraz mniejszą wydajność pracy na roli. Upadek miast Z czasem kryzys gospodarki wiejskiej powodujący upadki gospodarstw biedniejszej szlachty doprowadził do spadku zapotrzebowania na produkty wytwarzane w miastach i w konsekwencji kryzys gospodarczy w miejskiej części kraju. Mieszczanie byli często dyskryminowani przez szlachtę, która w sytuacji kryzysu gospodarczego próbowała rekompensować sobie spadki własnych dochodów. Szlachta została np. zwolniona z ceł na towary sprowadzane z zagranicy, a do tego w pobliżu miast posiadała tzw. jurydyki, czyli obszary wyłączone spod władzy miejskiej, gdzie organizowała własne targi i jarmarki. Handel i rzemiosło w miastach nie mogły liczyć na pomoc państwa (np. poprzez cła i podatki), co z czasem powodowało ich podupadanie. Skutkiem tego był spadek znaczenia wielu miast, zubożenie mieszczan i często konieczność utrzymywania się przez nich z zajęć rolniczych. Niszczące konflikty wewnętrzne i zewnętrzne Kolejnym czynnikiem, który miał decydujące znaczenie były zbrojne konflikty wewnętrzne i zewnętrzne. XVII wiek upłynął w dużej mierze pod znakiem wojen ze Szwecją (rosła w potęgę i dążyła do panowania na Morzu Bałtyckim i jego wybrzeżu), Moskwą (dążyła do powiększenia terytorium szczególnie o obszary zamieszkałe przez ludność prawosławną) i ekspansywną Turcją. Wojsko kozackie na obrazie Józefa Brandta „Obóz Zaporożców”. Do kryzysu Rzeczypospolitej Obojga Narodów szczególnie przyczyniły się konflikty z drugiej połowy XVII wieku. Katastrofalne skutki miało powstanie kozackie Bohdana Chmielnickiego, które wybuchło w 1648 roku. Bunty kozackie zdarzały się już wcześniej i wynikały z przyczyn społecznych i ekonomicznych – różnic wyznaniowych i kolonizacji Ukrainy przez polską szlachtę i magnaterię. Bezpośrednią przyczyną powstania było nakładanie obowiązków chłopskich na Kozaków i ograniczanie tzw. rejestru kozackiego. Wojska Rzeczypospolitej poniosły klęskę (oddziały powstańców dotarły do Lwowa i Zamościa). W 1654 roku W Perejasławiu Chmielnicki zawarł Moskwą ugodę oddając pod jej władzę obszar naddnieprza i Kozaków, co z kolei wywołało wojnę Rzeczypospolitej z Moskwą. Wojna z Moskwą była bezpośrednim następstwem ugody w Perejasławiu. Armia Moskwy wkroczyła na Litwę i Ukrainę zajmując znaczące tereny. Działania wojenne zostały wstrzymane w związku z najazdem Szwecji na Rzeczpospolitą w 1655 roku. Wojna z Moskwą zakończyła się dopiero w 1667 roku niekorzystnym dla Rzeczypospolitej Obojga Narodów pokojem w Andruszowie, na mocy którego utraciła część Ukrainy znajdująca się na lewym brzegu Dniepru (z Kijowem) oraz ziemie smoleńską, siewierską i czernihowską. Wojny ze Szwecją i Turcją Kolejna wojna ze Szwecją, która miała miejsce w latach 1655-1660, zwana jest potopem szwedzkim. Szwecja chciała zająć nadbałtyckie porty i czerpać z nich dochody, a państwo polsko-litewskie było w tym czasie szczególnie osłabione, w wyniku powstania kozackiego, trwała wojna z Moskwą. Armia Szwedzka zaatakowała Rzeczpospolitą z Pomorza i Inflant, a wojska litewskie i koronne poddawały się praktycznie bez walki ( podpisanie kapitulacji pod Ujściem). Szwedzi zajęli wiele miast bez oporu rabując je i nakładając na nie kontrybucje. Ostatecznie wojna podjazdowa ze strony wojsk Rzeczypospolitej, a także zaangażowanie ze strony Habsburgów oraz Danii doprowadziły do zakończenia wojny wraz z podpisaniem pokoju w Oliwie w 1660 roku. Rzeczpospolita nie poniosła strat terytorialnych, nie mniej została bardzo zniszczona. Janczarzy, elitarna formacja piechoty z Turcją, wybuchła gdy w 1672 roku armia złożona z Kozaków, Tatarów i Turków wkroczyła na Podole. W sytuacji, gdy zerwany został sejm i nie uchwalono odpowiednich podatków na wojsko porażka Rzeczypospolitej była nieunikniona. Pokój zawarty w Buczaczu był niekorzystny dla Rzeczypospolitej – oznaczał utratę znaczących terenów (Podole) oraz konieczność płacenia haraczu na rzecz sułtana. Dopiero kolejne walki ( pod Chocimiem) i rozejm w Żurawnie były korzystniejsze dla Rzeczypospolitej. Król Jan III Sobieski dowodził w zwycięskiej bitwie pod Wiedniem w 1683 roku. Wojna trwała do 1699 roku i zakończyła się podpisaniem pokoju w Karłowicach. W drugiej połowie XVII wieku w wyniku działań zbrojnych, ale przede wszystkim działalności wojsk najeźdźców miały miejsce ogromne zniszczenia kraju. Obce wojska rabowały i paliły miasta i wsie, a do tego utrzymywały się z kontrybucji finansowych i żywności lokalnej ludności. Na wielu obszarach panował głód i choroby. Był to okres, w którym Rzeczypospolita Obojga Narodów poniosła ogromne straty – liczba ludności zmniejszyła się o ok. 1/3 w porównaniu z początkiem XVII wieku. Rosnący wpływ mocarstw zewnętrznych Podczas wojen ze Szwecją czy Turcją naturalne było poszukiwanie przez Rzeczpospolitą sojuszy. Polityka zagraniczna za czasów Jana III Sobieskiego zakładała sojusz z Francją, co miało pomóc w przywróceniu kontroli nad Prusami Książęcymi (król liczył na pomoc Francji i Szwecji). Ostatecznie plan ten się nie udał ze względu na pokój zawarty między Francją, Brandenburgią i Szwecją. W tej sytuacji Rzeczpospolita zmieniła kierunek polityki zagranicznej na sojusz z Habsburgami. Obie opcje oznaczały jednak wpływ zewnętrznych mocarstw na sprawy Rzeczypospolitej. Czy zły ustrój był przyczyną kryzysu? Głęboki kryzys Rzeczypospolitej Obojga Narodów w drugiej połowie XVII wieku pokazał, że ustrój tego państwa miał wiele wad i nie sprawdził się w sytuacjach nadzwyczajnych jakimi były konflikty zbrojne, czy zapaści gospodarcze. Właśnie w kwestiach ustrojowych upatruję głównej przyczyny tragicznej sytuacji państwa w tamtym okresie. Ustrój był nieefektywny, ale jednocześnie niereformowalny ze względu na niechęć szlachty, która nie zgadzała się na wzmocnienie władzy centralnej (króla lub sejmu) kosztem własnych praw i przywilejów. Niestety najważniejsze były prywatne interesy szlachty oraz magnaterii. Król nie był w stanie wystarczająco wpływać na państwo i szybko podejmować decyzji – miało to znaczenie między innymi w sytuacji konfliktów zbrojnych wymagających decyzji w zakresie polityki zagranicznej, ale także nałożenia podatków i mobilizacji wojska. Dominująca rola szlachty wpłynęła także na zły stan gospodarki – jej strukturę z dominującym rolnictwem i marginalizowanymi miastami, które także zostały dotknięte kryzysem. Obrona „złotej wolności” przez szlachtę okazała się bardzo szkodliwa dla Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Anna Smuga, MYP2(ic) Esej napisany w ramach kursu historii w programie IB MYP(ic)
XI. Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej sąsiedzi w XVII wieku. Uczeń: 3) omawia przebieg i znaczenie potopu szwedzkiego 4) sytuuje w czasie, lokalizuje i omawia najważniejsze bitwy w XVII wieku CELE LEKCJI Uczeń: ZNA • daty: 1654–1667, 1655–1660, 1656, 1657, 1658, 1660, 1667,
W którym roku wybuchło powstanie Chmielnickiego i kto stanął na jego czele rozpocznij naukę Powstanie wybuchło w 1648r. Na jego czele stanął Bohdan chmielnicki. Jaki był powód wybuchu powstania Chmielnickiego rozpocznij naukę Niezadowolenie kozaków z odwołania przygotowań do wojny z Turcją, do której dążył Władysław IV. Kozacy liczyli na rozszerzenie swych wolności i bogate łupy jaki cel stawiał sobie chmielnicki rozpocznij naukę Chmielnicki chciał uzyskać gwarancje poprawy sytuacji kozaków w ramach ustrojowych rzeczypospolitej, jednak z czasem jego celem stało się oderwanie ziem ukraińskich i utworzenie niezależnego państwa Bohdan Chmielnicki oddał Ukrainę pod protekcję Rosji by osiągnąć niezależność Ukrainy. Gdzie i kiedy to było. rozpocznij naukę Układ W Perejasławiu w 1654-ugoda kozacko-rosyjska Po śmierci chmielnickiego podjęto próbę odbudowy więzi polski z Ukrainą. Wynikiem tego była ugoda w Hadziaczu. rozpocznij naukę Ugoda Polsko-kozacka W Hadziaczu w 1658r. Sejm walny zatwierdził ugodę w 1659r. wprowadzając duże zmiany, kozacy znów oddają się pod protekcję Rosji. Kiedy następuje Potop Szwedzki rozpocznij naukę W 1655. Wojsko polskie nie było w stanie stawić czoła najeźdźcy, szlachta i magnaci masowo przechodzili na stronę Szwedzką. Litwa uznała zwierzchność króla Szwedzkiego Karola X Gustawa(1654-1660) Dowodem zmiany postawy społeczeństwa wobec Szwedów było zawiązanie w grudniu 1655r. antyszwedzkiej konfederacji w Tyszowcach na czele z hetmanem koronnym Stanisławem Rewerą i Stanisławem lanckorońskim. Dlaczego doszło do zmiany sytuacji? rozpocznij naukę Brutalne postępowanie wojsk szwedzkich, grabieże, konfiskaty,łupienie klasztorów i świątyń. Hetmani wezwali pospolite ruszenie i wzywali polskich żołnierz którzy przeszli pod komendę szwedzką aby opuścili obóz wroga. Kiedy rządził król Jan Kazimierz rozpocznij naukę Jan Kazimierz II Waza 1648-1668 Kto popierał Polskę podczas najazdy Szwedzkiego rozpocznij naukę Austria i Dania Kto popierał Szwecję rozpocznij naukę elektor Brandeburski, książę Siedmiogrodu Jerzy II Rakoczy i Chmielnicki Kiedy podpisano traktat w Radnot rozpocznij naukę W grudniu 1656r. W podziale Polski miał uczestniczyć również Bogusław Radziwiłł. następstwem był najazd wojsk siedmiogrodzkich na Polskę w 1657r. Co zrobiła rzeczpospolita aby rozbić sojusz elektora i króla szwecji rozpocznij naukę Na mocy traktatów welawsko-bydgoskich w 1657r. przyznała elektorowi brandeburskiemu suwerenną władzę w Prusach książęcych. Osłabiło to antypolska koalicję. Kiedy rzeczpospolita odparła najazd Szwedzki rozpocznij naukę w 1660r zawarła ze Szwecją pokój w Oliwie. Wojna doprowadziła do utraty lenna pruskiego oraz kryzysu gospodarczego i społecznego. Kiedy podpisano rozejm z Rosją rozpocznij naukę W 1667r. w Andruszowie. moskwa zagarnęła lewobrzeżną Ukrainę z Kijowem. Kiedy zawarto traktat w Buczaczu i jakie były konsekwencje rozpocznij naukę W 1672r. wyczerpany kraj nie był w stanie stawić czoła najazdowi tureckiemu na podole. Po kapitulacji kamieńca Podolskiego rzeczpospolita zawarła traktat w Buczaczu. na mocy tego układu Turcja zawładnęła Podolem, częścią województwa kijowskiego i bracławskiego. Co to jest Rokosz? rozpocznij naukę zbrojne powstanie szlachty (polskiej, bądź węgierskiej) przeciw królowi-elektowi w celach politycznych. Rokoszem nazywana jest także konfederacja, skierowana przeciwko królowi Co to są Artykuły Henrykowskie rozpocznij naukę akty prawne sformułowane w czasie bezkrólewia, zostały spisane na sejmie elekcyjnym 20 maja 1573 r., którego głównym zadaniem było wybranie monarchy. Były prawami niezmiennymi, zawierającymi najważniejsze uregulowania dotyczące sprawowania władzy w państwie oraz określały stosunki między sejmem walnym a monarchą. Był to zbiór przepisów prawnych, których przestrzegać musiał każdy król Polski wybrany w drodze wolnej elekcji. gwarantowały szlachcie zachowanie przywilejów, określały zasady ustroju i Unia Brzeska rozpocznij naukę połączenie Cerkwi prawosławnej z Kościołem łacińskim w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dokonane w Brześciu Litewskim w 1596 roku. Część duchownych prawosławnych i wyznawców prawosławia uznała papieża za głowę Kościoła i przyjęła dogmaty katolickie, zachowując bizantyjski ryt liturgiczny. Następstwem unii brzeskiej był podział społeczności prawosławnej na zwolenników unii – unitów i przeciwników – dyzunitów. Kiedy Jerzy Lubomirski(wybitny wódź, wierny królowi w czasie potopu i zwycięzca spod Cudnowa) stanął na czele antykrólewskiego rokoszu rozpocznij naukę Rokosz Lubomirskiego 1665-1666 Lubomirski stanął na czele tej rokoszy by zdetronizować władcę. W bitwie pod Mątwami w 1666r. pokonał wojska królewskie. Rokosz przyczynił się do upadku autorytetu monarchy co doprowadziło do jego abdykacji w 1668r. Wyjechał do Francji Kto został królem bo Janie Kazimierzu rozpocznij naukę Michał Korybut Wiśniowiecki(1669-1673) Borykał się z silną opozycją magnacką, do której należał hetman Jan Sobieski Wojna Polsko-Rosyjska rozpocznij naukę 1654-1667 Zwycięstwo Jana III Sobieskiego nad Turkami w bitwie pod Chocimiem rozpocznij naukę 1673 Pokój w Buczaczu i zajęcie Podola przez Turcję rozpocznij naukę 1672 Panowanie Jana Sobieskiego rozpocznij naukę 1674-1696 Pokój polsko-rosyjski Grzymułtowskiego rozpocznij naukę w 1686 Zakończył on klęską dwudziestoletnie próby zmiany niekorzystnej dla Polski sytuacji na Wschodzie, a dla Rosji oznaczał początek ekspansji na zachód.
Obchody 76. rocznicy wyzwolenia Auschwitz [NA ŻYWO - JĘZYK POLSKI] Holocaust • Holocaust, Hebrew Shoʾah, Yiddish and Hebrew Ḥurban (“Destruction”), the systematic state-sponsored killing of six million Jewish men, women, and children and millions of others by Nazi Germany and its collaborators during World War II.
Kryzys XVII w. – ogół zjawisk gospodarczych, społecznych, politycznych i kulturowych charakteryzujących stulecie ok. 1620–1720 jako okres regresu lub stagnacji, a jednocześnie przemian zwiastujących przechodzenie do kapitalizmu w warunkach feud. stosunków społ.; termin wprowadzony 1954 przez E. Hobsbawma; wśród tych zjawisk wymienia się zwł.: przesuwanie się ośrodków dominacji gosp. z pd. zachodu ku północy (do Anglii i Niderlandów); przyspieszoną akumulację kapitału w przemyśle (system nakładczy), handlu i gospodarce kolonialnej; jednoczesne nasilanie się stosunków feudalnych we wschodnich Niemczech, Polsce, Czechach i częściowo na Węgrzech (tzw. wtórne poddaństwo, zwiększona pańszczyzna); zmniejszenie się dopływu srebra z Ameryki, oddziałujące szczególnie negatywnie na kraje słabsze gospodarczo (kryzys monetarny, spadek obrotów towarowych); kryzys struktur państw., zwłaszcza w Anglii, we Francji, w Niderlandach i na Płw. Iberyjskim (nasilenie się antagonizmów między grupami rządzącymi a aspirującymi do władzy ziemiaństwem i mieszczaństwem); stały wzrost wydatków państw. na wojny i wojsko oraz liczne konflikty zbrojne (zwłaszcza wojna trzydziestoletnia 1618–48). Szczególnie ostre formy przybrał kryzys w Rzeczypospolitej, a jego najważniejszymi objawami były: regres gospodarki rolnej — spadek plonów, wzrost pańszczyzny, zmniejszanie się gospodarstw chłopskich, wielki rozrost latyfundiów, ograniczenie eksportu zboża i wołów; upadek miast — katastrofalny kryzys monetarny, upadek rzemiosła, utrata zach. rynków zbytu i dogodnych warunków handlu zagranicznego; kryzys państwa i społeczeństwa — utrwalenie się archaicznej, feudalnej struktury społecznego i anarchicznego aparatu państwowego, decentralizacja władzy, „złota wolność szlachecka”, anarchia polityczna, anachroniczny system podatkowy, który pociągnął za sobą upadek siły militarnej kraju. Oznaki wyjścia z kryzysu pojawiły się w Polsce dopiero w 2. połowie XVIII w. Bibliografia: Geneza nowożytnej Anglii, red. A. Mączak, Warszawa 1968. J. Topolski, Gospodarka polska a europejska w XVI–XVII wieku, Poznań 1977. Crisis in Europe, 1560–1660. Essays from „Past and Present”, red. T. Aston, London 1965. M. Hroch, J. Petráň, 17. století — krize feudální společností?, Praha 1976. Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.
Kryzys Rzeczypospolitej Prezentację przygotowały: Patrycja Florek, Magdalena Piórkowska, Joanna Ptaszek, Katarzyna Więcek Społeczne skutki wojen Kryzys europejski Sytuacja wyznaniowa w XVIIw. głód choroby, epidemie spadek liczby ludności wyludnienie miast spadek wydajności upraw
Kryzys wewnętrzny Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVII wieku Rzeczpospolita Polska w drugiej połowie XVII w., była bez przerwy atakowana przez wrogie narody. Byli to między innymi: Tatarzy, Szwedzi, Kozacy, Rosjanie i inni. Najazdy i wojny z tymi narodowościami bardzo osłabiły Polskę. Zarówno gospodarczo, jak i społecznie. Jednak to nie było jedyną przyczyną kryzysu Polski. Bardzo ważną przyczyną były osłabienie pozycji chłopa i mieszczanina w kraju. Osłabienie to było spowodowane zbyt wygórowanymi przywilejami dla szlachty. Kryzys Polski poprzedza wspaniałe panowanie tego kraju i niemal jego nietykalność. Państwo polskie od połączenia z Wielkim Księstwem Litewskim stało się jednym z mocarstw europejskich, pierwszym na północnym wschodzie. Bitwa grunwaldzka zmusiła niechętnych na Zachodzie do uznania tego faktu, chrzest Litwy i wystąpienie Polaków na soborze konstanckim (Paweł Włodkowic), rozproszyły uprzedzenia, które tam jeszcze panowały. Szybko i stanowczo, działając potęgą miecza i potęgą kultury, znalazło mocarstwo polskie uznanie i sympatię Zachodu. Późniejsze usiłowania, by wstrząsnąć tym stanowiskiem Polski, kończyły się niepowodzeniami przeciwników, a najzawziętszi z nich, Krzyżacy, kończyli jako jej lennicy. Na wschodzie groziła mocarstwu Jagiellonów potęga Tatarska pod Tamerlanem, Której jednak stawił czoła nieustraszony Witold i mimo klęski pod Worsklą stanowisko to utrzymał. Przeciw przewadze Polski występuje na północnym wschodzie państwo moskiewskie, które, walcząc z nią o hegemonię nad Rusią, staje się niebezpiecznym bo upartym i zaciętym przeciwnikiem. Zajęty sprawami zachodnimi Kazimierz Jagiellończyk dopuszcza do upadku zaprzyjaźnionego Nowogrodu, ale poza tym po wznowieniu unii z Litwą, okazuje Polska stanowczą przewagę nad Moskwą, wobec której drobne niepowodzenia, jak utrata Smoleńska za Zygmunta Starego, są epizodami bez poważniejszego znaczenia. Niestety lata 1587 – 1668 oznaczają przesilenie się potęgi. Społeczeństwo jest jeszcze bardzo bogate, powaga i znaczenie w Europie wielkie, siła militarna, zwłaszcza jakościowo wybitna (Kirchom, Kruszyn, Chocim, Smoleńsk), ale oznaki wewnętrznego rozstroju państwa też są już widocznie. Zarzucenie reform, upadek zmysłu politycznego, upadek powagi monarchy i rządu, nietolerancja religijna, przygniatająca przewaga szlachty nad mieszczaństwem włoszczaństwem, ale też możnowładztwa nad samą szlachtą, powolny upadek kultury umysłowej, o to groźne zapowiedzi na przyszłość. Polska odnosi jeszcze kilka zwycięstw, jak na przykład pod Beresteczkiem (wyparcie Szwedów), jednak to nie pomogło. W późniejszym okresie upadek państwa jest jeszcze większy. Polskę bardzo zniszczyli Szwedzi. Podczas potopu, ograbili kraj z wielu pięknych dziej sztuki i innych wartościowych rzeczy. Wszystko wywieźli do swojego kraju. Rzeczpospolita, zagrożona zupełnym podbojem i zalana falami nieprzyjacielskiego potopu, obroniła swą niepodległość – choć wyszła z nią ekonomicznie zniszczoną. Od przełomu XVI i XVII w. widoczne są coraz bardziej skutki przejścia z gospodarki czynszowej na bardziej zacofaną rentę odrobkową. Dominującym systemem stała się gospodarka folwarczno - pańszczyźniana. Podstawą jej było duże gospodarstwo rolne lub też rolno – hodowlane, produkujące przede wszystkim na zbyt i opierające się na pańszczyźnianej lub także przymusowej pracy chłopów – poddanych. Ujemne efekty gospodarki folwarczno – pańszczyźnianej wynikały z jej podstawowego założenia, tj. prowadzenia produkcji towarowej przy minimalnych nakładach pieniężnych. Pociągało to za sobą zacofanie techniki rolnej i przede wszystkim wzrastający stale wyzysk poddanych, którym zwiększono wymiar pańszczyzny. Rozwój folwarku pańszczyźnianego zostaje gwałtownie zahamowany już w latach dwudziestych XVII stulecia. Były trzy zasadnicze przyczyny tego stanu rzeczy – spadek popytu na zboże polskie w Europie zachodniej oraz upadek gospodarki chłopskiej, która w tym okresie stanowiła podstawę folwarku. Trzecim czynnikiem były niszczące wojny z połowy XVII w. Dotkliwym ich następstwem były ogromne straty ludności miejscami sięgające 60% ogółu mieszkańców. Następstwem strat ludnościowych było zjawisko o zasadniczym znaczeniu dla ogólnej sytuacji gospodarczej kraju, a mianowicie ogromne zwiększenie się łanów pustych i w związku z tym spadek produkcji zboża. Wojny i niekorzystna koniunktura na rynkach zachodnioeuropejskich wpłynęły na zmniejszenie się eksportu zboża polskiego. W pierwszej połowie XVII w. przeciętny roczny wywóz z Polski liczył ok. 100 tys. łasztów. W 1651r. Spadł do 55 tys., by poprzez 34 tys. w r. 1653 i 11 tys. w r 1656 osiągnąć dno w roku 1659, gdy za granicę wywieziono 541 łasztów. Upadek gospodarstw chłopskich oraz pauperyzacja chłopów wpłynęła hamująco na rozwój rynku wewnętrznego, a to z kolei przyczyniło się do dalszego upadku miast. Wojny w połowie wieku jeszcze bardziej pogłębiły ten proces. Kryzys gospodarczy w połowie wieku spowodował, podobnie jak w Rosji, inflację pieniądza, która miała pomóc wybrnąć z ciężkiej sytuacji, w jakiej znalazł się skarb w związku z koniecznością wypłaty wojsku zaległego żołdu. Trudności finansowe były przyczyną zawiązywania konfederacji wojskowych (1659 – 1663), a te z kolei wpływały na osłabienie państwa. Armia polska i polska sztuka wojenna, tak wysoko stojące jeszcze w pierwszej połowie wieku, w drugiej przeżywają wyraźny kryzys. Odrodzenie wojskowości w czasach Sobieskiego, w poważnym stopniu wynik jego osobistego, nieprzeciętnego talentu, miało charakter przejściowy i krótkotrwały. Próby reform państwa, jakie podjął obóz dworski pod koniec szóstego dziesięciolecia, tkwiące korzeniami jeszcze w XVI-wiecznych zamierzeniach spełzły na niczym. Bez względu na to jakie cele przyświecały Janowi Kazimierzowi, Ludwice Marii i ich adherentom, reforma sejmowania i próba wzmocnienia władzy królewskiej była dla Rzeczypospolitej koniecznością. Klęską dworskiego obozu reformy w połowie XVII w. Była równie ważna jak niejedna wielka klęska militarna, była zasadniczym ogniwem w łańcuchu przyczyn upadku potęgi i znaczenia Rzeczypospolitej. Przyczyn osłabienia władzy centralnej w Polsce i degeneracji jej ustroju państwowego szukać należy m. in. w tym, że monarchia w Polsce nie potrafiła oprzeć się na masach średniej szlachty, głównym czynnikiem w procesie wszelkich przemian gospodarczych, społecznych i politycznych. Drogi monarchii i średniej szlachty rozeszły się już w XVI w., a specjalnie wyraźnie zjawisko to wystąpiło za pierwszych Wazów w tzw. rokoszu sandomierskim (1606). Ostateczny finał znalazła ta sprawa w rokoszu Lubomirskiego (1665 – 1666). W wojnie domowej, którą wszczął marszałek wielki i hetman polny koronny Jerzy Lubomirski, masy szlacheckie wystąpiły w gruncie rzeczy przeciwko wszelkim próbą reform z próbą elekcji vivente rege na czele. W ogniu tej wojny, w krwawej bitwie pod Mątwami (13 VII 1666) pogrzebane zostały ostatecznie na okres niemal wieku wysiłki zmierzające do naprawy ustroju Rzeczypospolitej. Rekapitulując to, co powiedzieliśmy wyżej w rozwoju Rosji i Polski w XVII w., przede wszystkim w jego drugiej połowie, stwierdzić należy, że linia rozwojowa pierwszego tych krajów, powoli lecz wyraźnie szła w górę, drugiego zaś dość gwałtownie w dół.
Rzeczpospolita w drugiej połowie XVII wieku Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl. Ćwiczenie 1 Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0. Kryzys Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku W XVII wieku Rzeczpospolita prowadziła liczne wojny. Ponieważ większość z nich toczyła się
W skrócie Zyskaj dostęp do setek lekcji przygotowanych przez ekspertów! Wszystkie lekcje, fiszki, quizy, filmy i animacje są dostępne po zakupieniu subskrypcji. W tej lekcji: Kryzys w Rzeczypospolitej w XVII w. Miesięczny dostęp do wszystkich przedmiotów Dostęp do 9 przedmiotów Płatność co miesiąc Zrezygnuj kiedy chcesz! 19,90Płatne co miesiąc Zrezygnuj w dowolnym momencie Kontynuuj RABAT 15% Roczny dostęp do wszystkich przedmiotów Dostęp do 9 przedmiotów Korzystny rabat Jednorazowa płatność Korzystasz bez ograniczeń przez cały rok! 84,15 7,01 zł / miesiąc Jednorazowa płatność Kontynuuj lub kup dostęp przedmiotowy Dostęp do 1 przedmiotu na rok Nie lubisz kupować kota w worku? Sprawdź, jak wyglądają lekcje na Dla Ucznia Sprawdź się Filmy do tego tematu Materiały dodatkowe liberum veto w Rzeczypospolitej: zasada umożliwiająca zerwanie sejmu walnego przez każdego posła, który brał w nim udziałoligarchia magnacka system rządów w Rzeczypospolitej w II połowie XVII w., w którym realną władzę w państwie posiadały rody magnackie; swoją politykę realizowały przy pomocy związanych z nimi szlachciców zwanych klientamiksenofobia lęk i wrogość do osób będącej innej narodowości lub pochodzących z odmiennego kręgu kulturowego
. 9tjtomo0xm.pages.dev/2069tjtomo0xm.pages.dev/4109tjtomo0xm.pages.dev/2579tjtomo0xm.pages.dev/9659tjtomo0xm.pages.dev/2799tjtomo0xm.pages.dev/3179tjtomo0xm.pages.dev/2599tjtomo0xm.pages.dev/5209tjtomo0xm.pages.dev/9199tjtomo0xm.pages.dev/3989tjtomo0xm.pages.dev/4109tjtomo0xm.pages.dev/7819tjtomo0xm.pages.dev/4519tjtomo0xm.pages.dev/4409tjtomo0xm.pages.dev/697
wojny i kryzys rzeczypospolitej w xvii wieku
